Witamina D – witamina czy hormon?

Czym jest i jak powstaje witamina D?

Witamina D to grupa związków steroidowych tradycyjnie zaliczanych do witamin, lecz z powodu wysokiej aktywności biologicznej uznawanych za wielokierunkowo działające hormony. Substancja – wbrew swojej nazwie – nie jest w zasadzie witaminą. To hormon o cechach molekuł spokrewnionych ze steroidami. Ma silne zdolności naprawczo-homeostatyczne i wpływające na więcej niż jedną cechę ustroju jednocześnie.

Występująca w ciele człowieka witamina D pochodzi przede wszystkim z produkcji skórnej. W niewielkiej części dostarczamy jej sobie wraz z żywnością. Znamy kilka postaci hormonu: witaminę D1 (kalcyferol) występującą w tranie, witaminę D2 (ergokalcyferol) obecną w roślinach i grzybach i witaminę D3 (cholekalcyferol) zawartą w tłustych rybach morskich. Całkowita witamina D istotna dla ludzkiego organizmu składa się w ok. 90% z witaminy D3 i z nieznacznej ilości witaminy D2.

Co należy wiedzieć o powstawaniu substancji? Witamina D jest syntezowana w skórze na skutek ekspozycji ciała na promieniowanie słoneczne. Składnik ma nieaktywną biologicznie formę. Z tego powodu substancja wymaga dwustopniowej modyfikacji. Jest przekształcana w wątrobie do witaminy 25-(OH)D. W nerkach przechodzi do najbardziej aktywnego biologicznie metabolitu 1,25-(OH)2D. Najlepszym parametrem do określenia poziomu witaminy D w organizmie jest 25-OHD.

Jak działa słoneczny hormon?

Witamina D jest hormonem regulującym gospodarkę wapniowo-fosforanową. Zwiększa wchłanianie wapnia w układzie pokarmowym i zapewnia prawidłową mineralizację w tkance kostnej. Wpływa też na zwiększenie wchłaniania zwrotnego wapnia i fosforanów w nerkach oraz hamuje syntezę i wydzielanie parathormonu PTH, czyli głównego regulatora poziomu wapnia i fosforanów w surowicy.

Co istotne, receptory VDR dla witaminy D znajdują się niemal we wszystkich tkankach i organach. Dzięki temu faktowi hormon wpływa na wiele funkcji komórek i narządów. Działa przeciwzapalnie i przeciwnowotworowo, reguluje ciśnienie tętnicze krwi, wspiera układ odpornościowy oraz układ krążenia. Hamuje rozrost komórek nowotworowych we wczesnej fazie, co dotyczy raka piersi, żołądka, trzustki, jelita grubego, prostaty, wątroby i czerniaka.

Witamina działa ochronnie w chorobach układu kostnego takich jak krzywica, osteoporoza i osteomalacja. Jej pozytywny wpływ jest odczuwany również w przypadku miażdżycy, cukrzycy, choroby niedokrwiennej serca, astmy, zapalenia płuc oraz przy chorobach autoimmunologicznych i neurodegeneracyjnych.

Niedobór witaminy D

Deficyt hormonu powoduje zmęczenie, problemy ze snem i bóle stawów. Charakterystycznymi symptomami są również bóle głowy i trudności z koncentracją. Prawidłowy poziom witaminy D3 to przynajmniej 20 mg/ml. W przypadku niepokojących objawów warto sprawdzić, czy nie doszło do deficytu i rozpocząć suplementację – najlepiej poprzedzoną konsultacją z lekarzem.

W przypadku osób starszych niedobór witaminy D wiąże się z pogorszeniem funkcjonowania układu immunologicznego. U dzieci grozi krzywicą i nieodwracalnymi wadami postawy. Niewłaściwy poziom witaminy D w organizmie wiąże się także z rozwojem choroby Hashimoto, cukrzycy typu 1 czy choroby Leśniowskiego-Crohna. Zapobieganie wspomnianym chorobom wymaga suplementacji witaminą D w okresie od września do maja. W pozostałych miesiącach wskazane jest przebywanie na słońcu przynajmniej przez 15 minut dziennie.

Witaminę D zalicza się do witamin, lecz w rzeczywistości jest hormonem przekształcającym się w organizmie w aktywną biologicznie postać: 1α 25-dihydroksycholekarcyferol. Substancja w niewielkim stopniu pochodzi z pokarmów. W większości syntezowana jest w skórze pod wpływem promieni słonecznych. Aby nie dopuścić do niedoborów, w okresie po lecie niezbędna jest suplementacja witaminą D – warto pamiętać, że każda grupa wiekowa ma oddzielne zalecenia względem optymalnej dawki.