Manfred i Robert Duda na dachach Raciborszczyzny [reportaż]

– Dzięki tej gimnastyce w wieku 70 lat nie mam problemu z wiązaniem sznurowadeł – mówi ze śmiechem mistrz, który nawet na emeryturze znajduje czas, by własnym doświadczeniem służyć młodszym.

Trzeba coś zepsuć żeby się nauczyć

– Tata był przedwojennym murarzem. Podpatrywałem często jego pracę. Jak stawiał komin to nie potrzebował nawet poziomicy. Budował m.in. studium nauczycielskie – wspomina pan Duda i dodaje, że wszyscy bracia ojca pracowali albo w stolarstwie, albo w budownictwie.

Sam skończył przyzakładową szkołę zawodową, prowadzoną przez Cech Rzemiosł Różnych, w Technikum Budowlanym w Raciborzu. Klasa miała profil meblarski, a praktyki odbywał w Spółdzielni „Stolarz” przy ul. Kościuszki. Tam też znalazł swoją pierwszą pracę. – Nauczyłem się obsługiwać jedyny w okolicy trak i bardzo mi się to podobało, ale jak wróciłem z wojska to maszyny już nie było – mówi ze śmiechem. Kiedy trafił do Zakładu Remontowo–Budowlanego w Rybniku, dostał prawdziwą szkołę życia. – Dużo nauczyłem się od kuzyna mojego ojca, Jana Tomali. To był cieśla, który miał ogromną wiedzę. Robiliśmy wtedy w zakładzie dużo szalunków na zbiorniki wodne, które były potrzebne podczas remontów kopalń w Rybniku, Pszowie i Radlinie – opowiada pan Manfred. Dobrze wspomina też dyrektora technicznego rybnickiego zakładu – Rudolfa Rubina, który do dziś jest konserwatorem wielu obiektów sakralnych.

W 1981 roku założył własną firmę ciesielską. Początki były trudne, bo nie było żadnych podręczników. – Do dziś mam jedną książkę niemiecką, której fragmenty przetłumaczył mi znajomy. Tam jest wiele rozwiązań, z których korzystałem – mówi pan Manfred. Pytam, czy pamięta pierwsze zlecenie, któremu trudno było sprostać, a mój rozmówca bez zastanowienia odpowiada: – Wole oko. To było prawdziwe wyzwanie. Po prostu włosy dęba mi stanęły. Wolego oka, czyli specjalnej konstrukcji okna, umieszczonego w połaci dachu nigdy wcześniej pan Duda nie robił. Trzeba było szczegółowo rozrysować ten detal więźby i nie pomylić się w obliczeniach. – Poszedłem po pomoc do dyrektora technikum Piotra Michalczuka. On mi podpowiedział jak to obliczyć. Teraz korzysta się z odpowiednich programów, ale kiedyś trzeba było wszystko zrobić samodzielnie – wspomina mistrz. Najlepszym nauczycielem okazało się jednak doświadczenie. – Z pierwszych prac nie byłem zadowolony, ale już przy następnych wiedziałem na co muszę zwrócić szczególną uwagę, bo nieraz trzeba coś zepsuć, żeby się nauczyć – podkreśla pan Manfred.

Z ciesielstwem jak z orkiestrą

– Mam trzech wspaniałych synów – mówi o swych dzieciach pan Duda. – Janusz jest nauczycielem, Ryszard skończył rolnictwo i prowadzi sklepy spożywcze, a najmłodszy Robert został tak jak ja cieślą. Zaczynał jeszcze w szkole pomagając mi po lekcjach. Na zachętę dostawał kieszonkowe – dodaje. Od pięciu lat pan Robert prowadzi własną firmę, ale wciąż korzysta z doświadczenia ojca. – Jak byłem młody to ciosałem więźby toporami. Pracowałem jeszcze na tradycyjnych gwoździach kwadratowych i kutych, których teraz już nie ma – opowiada pan Manfred. Dziś zamiast gwoździ w firmie syna stosuje się śruby, a współczesne ciesielstwo wykorzystujące nowoczesne maszyny i narzędzia w niczym nie przypomina tego sprzed kilkudziesięciu lat. Więźby dachowe pan Robert projektuje w programach komputerowych, a na budowę trafiają już gotowe elementy przygotowane na konkretny wymiar w tartaku. Na koniec elementy konstrukcji dachu przenoszone są za pomocą dźwiga. – To jest niesamowite jak bardzo usprawiona jest teraz nasza praca. Operator obsługujący maszynę ciesielską potrafi wyciąć więźbę dachową w dwa dni – podsumowuje pan Duda.

I on i jego syn, oprócz wieloletniego doświadczenia mają gruntowne wykształcenie potwierdzone dyplomami czeladniczymi a następnie mistrzowskimi. – Mam mistrza ciesielskiego, stolarskiego i ogólnobudowlanego. Egzamin ciesielski zdawałem w kościele w Rybniku – Ligocie. Musiałem wykonać wiązary, czyli podstawowy element nośny konstrukcji dachu. Robiłem to przez trzy dni i pomagało mi trzech chłopaków zdających egzamin czeladniczy – wspomina pan Duda. Dziś jego syn Robert zasiada w komisji egzaminującej przyszłych cieśli i przyjmuje uczniów, którzy w tej dziedzinie chcą się kształcić. – Zgłasza się do nas wielu młodych ludzi, którzy w tym zawodzie widzą dla siebie przyszłość. To cieszy, bo widzi pani, z ciesielstwem to jest jak z orkiestrą. Nuty są takie same, nieważne czy się gra w kraju czy za granicą. A skoro jest praca u nas to po co koncertować na wyjeździe? – podsumowuje ze śmiechem pan Manfred i dodaje: Zawsze warto na koniec zaśpiewać „tu jest moje miejsce”.

Jak cieśla pokonał stonkę ziemniaczaną

Rozmawiamy siedząc w ławce na chórze. Widzę, że pracownicy, którym odebrałam majstra zaczynają się niepokoić. Co chwilę przychodzą z jakimś pytaniem lub problemem, który tylko on potrafi rozwiązać. – Młodzi nie mają jeszcze tego doświadczenia. Nieraz to dla żartów ich przećwiczę – mówi pan Duda. Najlepszym testem dla przyszłego cieśli jest udowodnienie mu, że jednym uderzeniem można wbić dwudziestocentymetrowy gwóźdź w belkę, która ma 10 cm grubości. – Cały wic polega na tym, że gwóźdź trzeba odwrócić i uderzyć w niego belką – mówi ze śmiechem mistrz, który już wielu uczniom udowodnił że wszystko się da, tylko trzeba wiedzieć jak.

Doświadczeniem kieruje się również pan Duda wybierając sprawdzonych partnerów. – Na naszym terenie jest dużo firm rodzinnych i pokoleniowych. Współpracujemy z tartakiem Szewieczka w Tworkowie i firmami murarskimi Rostka i Mateńczuka, w ten sposób wzajemnie sobie pomagamy – tłumaczy. Na jego pomoc może też liczyć cała rodzina. – Dla własnych dzieci nie zawsze miałem czas, bo z jednej pracy szedłem do drugiej, dlatego cieszą mnie teraz wnuki, którym poświęcam każdą wolną chwilę –  opowiada mistrz. Dużo ich pan ma? – Tylko ośmioro, ale wszystkie bardzo zdolne, nie ma z nimi żadnego problemu – mówi dumny dziadek i ze wzruszenia łzy cisną się mu do oczu. A za chwilę pyta: – Czy ja jestem jeszcze pani potrzebny? Bo robota nas goni... i sprawnymi ruchami wspina się po drabinie na ostatnią kondygnację budynku.

Spod kościoła na Ocicach jedziemy na ulicę Koszalińską, gdzie na jednym z budynków więźbę dachową stawia ekipa pana Roberta. Brniemy w błocie i  zacinającym deszczu. W otwartym domu trudno znaleźć miejsce, w którym można by się schować, a dla cieśli taka pogoda to chleb powszedni. – Pracujemy od +40 do –5 stopni Celsjusza. Jesteśmy naprawdę wytrzymali i bardziej odporni niż stonka ziemniaczana – mówi ze śmiechem Robert Duda. Podziwiam kondycję poruszających się po belkach pracowników. Pracują w specjalistycznej odzieży, uprzęży i kaskach. – Od tych kasków to się włosy wycierają i człowiek łysieje – żartuje właściciel firmy, po czym całkiem poważnie dodaje, że to wszystko bardzo przeszkadza w pracy, ale takie są przepisy bezpieczeństwa. Pytam go, czy zwłaszcza przy takiej pogodzie nie ma tej pracy dosyć a on, podobnie jak ojciec, odpowiada: – Ja to mam w życiu takie szczęście, że kocham to co robię, a robię tylko to co kocham.

Tekst Katarzyna Gruchot

zdjęcia Jerzy Oślizły