Ochrona przed zwolnieniem z pracy? Kim jest sygnalista?

Kim jest sygnalista?

Sygnalista to osoba, która zgłasza lub ujawnia informacje o naruszeniach prawa, które miały miejsce w danej organizacji. Naruszenia te mogą obejmować szeroki zakres działań - od korupcji, przez łamanie zasad etyki, po nadużycia finansowe. W praktyce sygnalista może być pracownikiem, współpracownikiem, kontrahentem lub nawet osobą spoza organizacji, która posiada wiedzę o nieprawidłowościach.

Celem działania sygnalisty jest zazwyczaj ochrona interesu publicznego oraz dbałość o zgodność działań organizacji z obowiązującym prawem i standardami etycznymi. Sygnalista pełni rolę strażnika przestrzegania prawa w organizacji, a jego działania mogą zapobiegać poważnym naruszeniom, które mogłyby zaszkodzić zarówno firmie, jak i społeczeństwu.

Ochrona prawna sygnalistów w Polsce

Podstawą prawną ochrony sygnalistów w Polsce jest Ustawa z dnia 14 czerwca 2024 r. o ochronie sygnalistów, która została opublikowana w Dzienniku Ustaw i wejdzie w życie 25 września 2024 roku. Nowa ustawa ma na celu m.in. zapewnienie sygnalistom ochrony przed działaniami odwetowymi, które mogą przybierać różne formy, od zwolnienia z pracy, przez mobbing, po inne formy represji.

Ustawa o ochronie sygnalistów jest zgodna z Dyrektywą Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1937 z 23 października 2019 r., która dotyczy ochrony osób zgłaszających naruszenia prawa Unii. Dyrektywa ta wyznacza minimalne standardy ochrony dla sygnalistów w krajach członkowskich Unii Europejskiej, a Polska ustawa dostosowuje krajowe przepisy do tych wymagań.

Kto musi wprowadzić mechanizmy ochrony sygnalistów?

Nowe przepisy dotyczą zarówno sektora prywatnego, jak i publicznego. Oznacza to, że obowiązek wprowadzenia odpowiednich procedur i mechanizmów ochrony sygnalistów spoczywa na pracodawcach, zarówno w firmach prywatnych, jak i instytucjach publicznych. W praktyce oznacza to, że ustawa dotyczy wszystkich podmiotów, które zatrudniają co najmniej 50 osób.

Co ważne, liczba 50 pracowników jest liczona na podstawie pełnych etatów oraz osób świadczących pracę za wynagrodzeniem na innej podstawie niż stosunek pracy. Przepisy ustawy obligują zatem zarówno duże przedsiębiorstwa, jak i średniej wielkości firmy oraz instytucje publiczne do wdrożenia odpowiednich procedur.

Co więcej, nawet firmy, które nie spełniają kryterium zatrudnienia co najmniej 50 osób, mogą dobrowolnie wprowadzić mechanizmy ochrony sygnalistów. Może to stanowić dodatkową gwarancję przejrzystości i zgodności z prawem dla mniejszych podmiotów.

Wymagane terminy i procedury

Zgodnie z ustawą podmioty zobowiązane muszą ustanowić procedury zgłaszania naruszeń wewnętrznych oraz mechanizmy ochrony sygnalistów. Wdrożenie tych procedur musi nastąpić w określonym czasie od wejścia w życie ustawy. Przepisy nakładają na pracodawców obowiązek przeszkolenia pracowników oraz poinformowania ich o dostępnych kanałach zgłaszania naruszeń.

Procedury te powinny umożliwiać pracownikom zgłaszanie naruszeń w sposób anonimowy oraz zapewniać ochronę przed działaniami odwetowymi. Ważnym elementem jest także zapewnienie, że zgłoszenia te będą odpowiednio dokumentowane i analizowane przez wyznaczone osoby lub jednostki w organizacji.

Bardzo pomocne mogą okazać się zewnętrzne systemy do zarządzania zgłoszeniami o nieprawidłowościach takie jak GoWhistle.com. Dzięki nim firmy nie muszą budować swoich systemów, a prosto mogą spełnić wymagania prawne nakładane przez nową ustawę.

Kary za brak wdrożenia przepisów

Nieprzestrzeganie nowych przepisów o ochronie sygnalistów wiąże się z poważnymi konsekwencjami prawnymi. Zgodnie z art. 58 ustawy, osoba odpowiedzialna za ustanowienie procedury zgłoszeń wewnętrznych, która wbrew przepisom nie ustanawia tych procedur lub ustanawia je z istotnym naruszeniem wymogów wynikających z ustawy, podlega karze grzywny.

Ustawa przewiduje szeroki katalog kar, które obejmują:

• grzywnę: może wynieść do 45 000 zł, a w skrajnych przypadkach, zgodnie z przepisami Kodeksu Karnego, nawet ponad milion złotych

• karę ograniczenia wolności: w przypadku poważnych naruszeń

• pozbawienie wolności do lat 3: jeżeli działania odwetowe względem sygnalisty są uporczywe

Kary te mogą być nałożone zarówno na podmiot zobowiązany do wprowadzenia procedur, jak i na osoby zarządzające, które odpowiadają za ich wdrożenie i przestrzeganie.

Dlaczego należy wdrożyć ochronę sygnalistów?

Wdrożenie procedur ochrony sygnalistów nie tylko spełnia wymagania prawne, ale również przynosi korzyści organizacyjne. Przede wszystkim umożliwia to szybsze wykrywanie i eliminowanie nieprawidłowości, co może zapobiec poważnym konsekwencjom prawnym i finansowym dla firmy. Dodatkowo posiadanie takich mechanizmów wzmacnia kulturę zaufania i przejrzystości w organizacji, co jest niezbędne dla budowania pozytywnego wizerunku w oczach pracowników, klientów oraz partnerów biznesowych.

Ochrona sygnalistów to nie tylko wymóg prawny, ale także element budowania zaufania i odpowiedzialności w organizacji. Wprowadzenie odpowiednich procedur ochrony sygnalistów może zapobiec wielu problemom, a także chronić firmę przed poważnymi sankcjami prawnymi. W związku z nowymi przepisami, które wejdą w życie 25 września 2024 roku, pracodawcy powinni już teraz zacząć przygotowania do wdrożenia odpowiednich mechanizmów i procedur, aby zapewnić zgodność z ustawą i ochronę dla sygnalistów.