Zdecydowali o końcu górnictwa. Porozumienie przyjęte, w tle rozmowy o sprawiedliwej transformacji

28 kwietnia w Śląskim Urzędzie Wojewódzkim parafowano umowę społeczną dotyczącą transformacji sektora górniczego. Dokument opisuje proces transformacji sektora górnictwa węgla kamiennego oraz związane z tym procesy przemian województwa śląskiego. Udział w pracach nad dokumentem brali nie tylko przedstawiciele Ministerstwa Aktywów Państwowych oraz strony społecznej, ale też przedstawiciele Ministra Finansów, Funduszy i Polityki Regionalnej, Ministra Rodziny i Polityki Społecznej, Ministra Rozwoju, Pracy i Technologii oraz Marszałka Województwa  Śląskiego. Zaangażowane były również samorządy lokalne.

- Umowa uzyskała akceptację środowisk górniczych, związków zawodowych, samorządu lokalnego i zarządów spółek. Została parafowana w pełnej zgodzie i pełnym dialogu społecznym – dodaje Artur Soboń, wiceminister Aktywów Państwowych Pełnomocnik Rządu ds. transformacji spółek energetycznych i górnictwa węglowego.

Zapisy najlepsze z możliwych

– Dzisiaj nic się nie kończy. Tak naprawdę najważniejsze części tej umowy od jutra się zaczną. Przede wszystkim mam na myśli proces prenotyfikacyjny i potem notyfikacyjny w Unii Europejskiej – powiedział po parafowaniu umowy Dominik Kolorz, szef śląsko-dąbrowskiej „Solidarności”.

Przewodniczący ocenił, że w obecnych warunkach wynegocjowany dokument jest najlepszy z możliwych. Wskazał, że system gwarancji pracy i osłon socjalnych dla pracowników górnictwa węgla kamiennego zapisany w umowie stoi na bardzo wysokim poziomie. – Są w tej umowie też bardzo ważne rozdziały dotyczące transformacji całego województwa śląskiego i rozdziały dotyczące inwestycji. One pójdą swoim trybem i na to nie będzie potrzebna zgoda Unii Europejskiej, co jest bardzo ważne – podkreślił Dominik Kolorz.

Najważniejszą częścią przyjętego porozumienia jest pakiet osłon socjalnych dla pracowników z zakładów, które będą poddane likwidacji. Mowa w nim m.in. o urlopach górniczych, jednorazowych odprawach oraz wytycznych przenoszenia pracowników z likwidowanych kopalń do innych zakładów, które będą jeszcze działać. 

Ostateczne podpisy po akceptacji Komisji Europejskiej

Przyjęte rozwiązania mają gwarantować Śląskowi stabilność rynku pracy oraz tworzyć odpowiednie warunki transformacji, która niewątpliwie zmieni cały nasz region. Rozwiązania zawarte w umowie dedykowane są nie tylko pracownikom kopalń ale również gminom górniczym i całemu regionowi. W umowie ustalono też, że podjęte zostaną prace nad stworzeniem dodatkowego systemu wsparcia dla firm okołogórniczych, które stracą swój sektor i będą musiały ulec restrukturyzacji.

- Wszystko to sprawia, że plan ma charakter kompleksowy, a dla wynegocjowanych rozwiązań praktycznie nie ma alternatywy – podkreśla Artur Soboń. Parafowanie umowy nie kończy prac. - Strona społeczna poprosiła o dwa tygodnie, by skonsultować ją ze swoimi ciałami statutowymi. Ostateczne podpisanie dokumentu nastąpi więc około połowy maja - wyjaśniają w Ministerstwie Aktywów Państwowych. Kolejnym krokiem będzie zaś notyfikowanie zaproponowanych rozwiązań w Komisji Europejskiej.

Najważniejsze ustalenia porozumienia społecznego

W umowie społecznej uzgodniono przede wszystkim:

• mechanizm finansowania spółek sektora górnictwa węgla kamiennego,
• indeksację wynagrodzeń,
• zasady budowy i wdrażania instalacji tzw. czystego węgla,
• powołanie specjalnego Funduszu Transformacji Śląska,
• terminy zakończenia eksploatacji węgla kamiennego w poszczególnych kopalniach w perspektywie do końca 2049 r.,
• pakiet świadczeń socjalnych dla pracowników likwidowanych zakładów.

JSW poza ustaleniami

Ostatecznie do porozumienia zdecydowała się nie przystępować Jastrzębska Spółka Węglowa. W związku z tym JSW nie wyznaczy dat zamknięcia swoich kopalń, a tym samym nie otrzyma także dopłat z budżetu do wydobycia. Dla jastrzębskiej spółki węgiel energetyczny jest produktem ubocznym, a ponad 70 proc. jej wydobycia  stanowi węgiel koksujący.  Na ten rodzaj węgla wciąż jest duże zapotrzebowanie, gdyż jest on wykorzystywany do wytwarzania koksu niezbędnego w produkcji stali.

Konsultacje w sprawie transformacji

Warto dodać, że równolegle z rozmowami na temat porozumienia społecznego z przedstawicielami pracowników branży górnicej trwały 28 kwietnia konsultacje Funduszu Sprawiedliwej Transformacji dla firm branży okołogórniczej w sali Sejmu Śląskiego. - W Funduszu Sprawiedliwej Transformacji zapisano wsparcie finansowe dla firm okołogórniczych na inwestycje technologiczne, podnoszenie kwalifikacji pracowników oraz zapewnienie im bezpiecznego zatrudnienia – zaakcentowano podczas dzisiejszych konsultacji i debaty w sali Sejmu Śląskiego z udziałem ministra klimatu i środowiska, Michała Kurtyki; marszałka województwa Jakuba Chełstowskiego i wicemarszałka Wojciecha Kałuży.

- W trwającym procesie konsultacji Funduszu Sprawiedliwej Transformacji koncentrujemy się dziś na branży okołogórniczej. Stanowi ona w dużej mierze DNA naszej regionalnej gospodarki. W tej ważnej dyskusji uczestniczy minister klimatu i środowiska, co potwierdza dobrą współpracę samorządu regionalnego z administracją rządową. Warto podkreślić, że jedno miejsce w górnictwie to średnio cztery miejsca w branży z nią związanej. Są to nie tylko duże przedsiębiorstwa, ale przede wszystkim cały wachlarz firm reprezentujących małe i średnie przedsiębiorstwa. Wchodzimy w kluczowy etap transformacji, która – co warto przypomnieć – trwa w regionie od 30 lat, czyli od zmiany ustrojowej - podkreślił marszałek Jakub Chełstowski. 

- Mamy nowe instrumenty finansowe i zaplanowaliśmy znacznie więcej czasu na wprowadzenie koniecznych zmian. Pomoc zostanie skierowana tam, gdzie jest ona najbardziej potrzebna. Będziemy wspierać firmy okołogórnicze w rozwijaniu innowacji i zaawansowanych technologii na rzecz produkcji alternatywnej wobec górnictwa – dodał marszałek.

Nowe technologie i wsparcie firm okołogórniczych

Jak zaznaczono podczas konsultacji, prócz samych środków Funduszu Sprawiedliwej Transformacji, będzie istotne, jak transformacja zostanie rozłożona w czasie. Strukturalne, ale jednak stopniowe zmiany złagodzą proces dostosowania się do nowej rzeczywistości. Dla przypomnienia, najbliższa perspektywa to rok 2030, kiedy to gospodarstwa domowe mają całkowicie odejść od spalania węgla, a udział tego surowca w produkcji energii elektrycznej nie przekroczy 56 proc. w skali kraju. Jednak górnictwo w zmniejszającej się formie będzie w regionie obecne aż do roku 2049. Z kolei w projekcie umowy społecznej dla górnictwa ujęto gwarancje zatrudnienia, osłony socjalne dla górników, budżetowe dopłaty do redukcji mocy produkcyjnych, fundusz transformacyjny z 500-milionowym kapitałem początkowym i warte ponad 16 mld zł inwestycje w czyste technologie węglowe.

- Ważnym elementem podnoszącym bezpieczeństwo śląskich rodzin i śląskiej gospodarki jest skala inwestycji. Obok środków dotacyjnych, biznesu będzie można korzystać z instrumentów pożyczkowych w ramach drugiego filaru Funduszu Sprawiedliwej Transformacji. Niebagatelny będzie również wkład finansowy ze środków samego województwa – akcentuje wicemarszałek Wojciech Kałuża.

fot. Patryk Pyrlik / UMWS

- Jeśli chodzi o zaplecze naukowo-badawcze, jesteśmy w czołówce światowej. Mamy świetnie wykwalifikowane kadry – podkreślił Janusz Olszowski, prezes Górniczej Izby Przemysłowo-Handlowej, zaznaczając, że branża górnicza, mimo swoich problemów, wytwarza wciąż około 2 proc. PKB. W jego ocenie, w branży okołogórniczej ważny jest zaś sektor MŚP. Są to często firmy rodzinne, związane z nią przez pokolenia. Bynajmniej nie są to wyłącznie firmy ze Śląska, ale jak zwrócił uwagę Janusz Olszowski, są one obecne w całej Polsce.

Transformacji zapisano bezpośrednie wsparcie finansowe dla firm z tego sektora z przeznaczeniem na inwestycje technologiczne, podnoszenie kwalifikacji pracowników oraz zapewnienie im bezpiecznego zatrudnienia. Cały komponent skierowany na wsparcie pracowników i gospodarki to ponad 1 miliard euro, czyli prawie połowę budżetu całego funduszu.