Edward Łatka – śląski powstaniec z Pszowa, kawaler orderu Virtuti Militari

W latach 1919 – 1920 Łatka nie pozostał na pewno bierny wobec zrywów narodowościowych, jakie miały wtedy miejsce na Górnym Śląsku, gdyż w przeciwnym razie nie mianowano by go w okresie przygotowań do III powstania dowódcą 1. batalionu 14 wodzisławskiego pułku piechoty Józefa Michalskiego, należącego do grupy „Południe”. Batalion ten składał się z trzech kompanii wywodzących się z Krzyżkowic, Pszowskich Dołów i Pszowa oraz jednej kompanii specjalnej (karabinów maszynowych). Gdy w nocy z 2/3 maja 1921 r. dano rozkaz do powstania, jego ludzie zajęli w Pszowie dworzec kolejowy, budynek gminny i rozprawili się z posterunkiem żandarmerii oraz bojówką niemiecką, a następnie wyruszyli tej samej nocy poprzez Zawadę i Rogów do położonych na prawym brzegu Odry wiosek (Olzy, Odry, Kamienia, Bukowa) i zajęli w nich wyznaczone wcześniej miejsca.

O świcie 23 maja stacjonujące po drugiej stronie Odry wojska nieprzyjaciela przypuściły w okolicy Olzy atak na pozycje powstańcze, używając pociągu pancernego. Batalion pszowski był wtedy w rezerwie. Kiedy zaalarmowano go o zaistniałej sytuacji, Łatka udał się na dworzec kopalni „Anna”, skąd prowadziła linia kolejowa do Olzy, i wraz ze swoimi powstańcami zbudował tam tzw. „pancerkę” – wagon kolejowy obłożony od wewnątrz podkładami kolejowymi i obity blachą, wyposażony w trzy karabiny maszynowe i granatnik. Wagonem tym, pchanym przez parowóz, dotarto do Olzy i wyparto stamtąd niemiecki pociąg pancerny, udaremniając w ten sposób okrążenie i rozbicie wojsk powstańczych. Stoczona pod Olzą bitwa kosztowała życie wielu powstańców (około 48), w tym samego Łatkę, którego trafiła kula snajpera. Jego ciało przewieziono do Pszowa i pochowano na przykościelnym cmentarzu.

Pośmiertnie Edward Łatka został z rozkazu Naczelnej Komendy Wojsk Powstańczych Górnego Śląska odznaczony 5 lipca 1921 r. Krzyżem na Śląskiej Wstędze Waleczności i Zasługi I klasy oraz orderem Virtuti Militari, który latem następnego roku wręczył jego żonie Naczelnik Państwa i marszałek Polski, Józef Piłsudski, podczas uroczystości dekorowania w Rybniku zasłużonych powstańców. Na grobie Łatki stoi pomnik przedstawiający powstańca z podniesioną w górę lewą ręką, trzymającą karabin na tle polskiego orła, wykonany przez rzeźbiarza Henryka Piechaczka z Jedłownika, postawiony we wrześniu 1965 r. Paweł Porwoł