Krajan tysiąclecia

Grabarze i zdrajcy

Grzegorzek Antoni (1887 - 1955) redaktor polskiej prasy, archiwista. Urodził się 26 czerwca 1887 roku w Marklowicach Dolnych. Był synem Franciszka i Joanny z Zieleźnych i młodszym bratem Józefa Grzegorzka. Uczęszczał do szkoły ludowej w Marklowicach Dolnych. Po jej ukończeniu w 1901 r. pracował jako robotnik w zakładach Górnego Śląska a później Saksonii, Turyngii i Nadrenii. Po odbyciu służby wojskowej do wybuchu pierwszej wojny światowej pracował jako górnik w kopalni „Emma” w Radlinie. Wraz z wybuchem wojny został powołany do wojska i wysłany na front zachodni gdzie w walkach w 1915 r. stracił nogę. Jako inwalida wojenny powrócił na Górny Śląsk i w 1916 r. podjął pracę w redakcji „Gazety Ludowej” będąc jej redaktorem.

Nazwisko Antoniego Grzegorza stało się głośne w związku z opublikowaniem w kwietniu 1919 r. wspólnie z Kazimierzem Ligoniem „Listu do górnośląskich księży-germanizatorów”, których nazwano w nim „grabarzami ludu górnośląskiego” i „zdrajcami własnego ludu”. List ten spotkał się z krytycznym komentarzem w polskiej prasie górnośląskiej i został określony jednoznacznie jako„niewłaściwy w swoim ujęciu, choć słuszny merytorycznie”.

Po odejściu z redakcji „Gazety Ludowej” od 15 września 1920 r. pracował w Wydziale Prasowym oraz Wydziale Polityki Wewnętrznej Polskiego Komisariatu Plebiscytowego w Bytomiu.

W latach 1921-1924 był członkiem zespołu redakcyjnego „Gońca Śląskiego” wychodzącego początkowo w Bytomiu a później w Katowicach. Od 1 października 1924 r. był redaktorem w wydawnictwie „Katolika” w Bytomiu.

Ponieważ Antoni Grzegorzek mieszkał w Bytomiu (wówczas terytorium państwa niemieckiego) w związku represjami władz niemieckich przeciw prasie polskiej do roku 1928 toczyły się przeciwko niemu procesy sądowe. Kończyły się karami grzywny lub wyrokami kilkutygodniowego więzienia. Obrońcą Antoniego Grzegorzka w tych procesach był adwokat i notariusz bytomski dr Skowronek. Do 1939 r. A. Grzegorzek był członkiem Związku Polaków w Niemczech.

Po likwidacji „Katolika” z końcem grudnia 1931 r. pozostawał bez pracy. Dopiero 26 stycznia 1937 r. został zatrudniony w firmie „Beuthener Lichtspiele” w Bytomiu jako pracownik od reklamy. Na stanowisku tym pracował do końca II wojny światowej. Po jej zakończeniu od kwietnia 1945 do 29 lutego 1952 r. pracował w Archiwum Miejskim w Bytomiu, gdzie prowadził prace porządkujące nad dużym zespołem akt miasta Bytomia, obejmującym okres od XV wieku do 1945 r. Pracę tę Antoni Grzegorzek zakończył w momencie włączenia Archiwum Miejskiego do Powiatowego Archiwum Państwowego w Bytomiu.

W tym czasie Antoni Grzegorzek poważnie zachorował. Zmarł 24 października 1955 r. po dłuższym pobycie w Zakładzie Specjalnym dla Przewlekle Chorych w Brzezinach Śląskich (obecnie Piekary Śląskie) gdzie też został pochowany na miejscowym cmentarzu.

Józef Kłosok

Nie wydała go

Hiacynta Koczy - Z domu Chrószcz. Urodziła się 6 kwietnia 1917 r. w Bottropie w Westfalii. Po powstaniach i plebiscycie w 1921 r. rodzice powrócili do Polski na Śląsk. Ojciec otrzymał pracę w kopalni „Rymer”i zamieszkali w kopalnianym familoku na „Beacie”. Szkołę podstawową rozpoczęła w Niewiadomiu, a skończyła w Radlinie w 1931 r. Gdy miała 11 lat zmarła jej matka, a ojciec ożenił się drugi raz z radlinianką.

Jako 14 letnia dziewczyna dzieliła los wielu swoich rówieśniczek w tamtych trudnych czasach. W domu było ich sześcioro, bieda, bezrobocie, brak pieniędzy, skutecznie zamykało drogę do dalszej edukacji. Najmowała się do bogatych ludzi, niańczyła dzieci, sprzątała. W lecie pracowała w polu u okolicznych gospodarzy.

W 1937 r znalazła pracę jako gospodyni domowa u państwa Trunkhardtów w Rybniku. Artur Trunkhardt był wtedy wydawcą i naczelnym redaktorem rybnickiej gazety. Ukazywała się w języku niemieckim pod tytułem „Katholische Volkszeitung” („Katolicka Gazeta Ludowa”). Wielki patriota i przyjaciel Ślązaków, uczestnik powstań śląskich. Krótko przed wybuchem wojny w 1939 r. Trunkhardtowie opuścili mieszkanie, kryjąc się przed okupantem.

Hiacynta Koczy pozostała, pilnując ich mieszkania. Po wkroczeniu Niemców do Rybnika została aresztowana przez gestapo i przez 24 godziny przesłuchiwana. Nie zdradziła kryjówki państwa Trunkhardtów, wypuścili ją. Była na „czarnej liście” Polaków szczególnej uwagi. Niemcy najwidoczniej łączyli jej nazwisko rodowe z Franciszkiem Chrószczem, „Śląskim Drzymałą”, oraz pracę u redaktora Trunkhardta. Po jakimś czasie Trunkhardt nawiązał z nią kontakt. Przez blisko sześć lat wojny wspólnie ukrywali się w różnych miejscach. Wyzwolenia doczekali w domu Lisonów w Krzyżkowicach.

Artur Trunkhardt osiedlił się po wojnie na stałe w Krzyżkowicach, niedaleko miejsca ukrycia, a Hiacynta Koczy została u niego gospodynią.

Otwierając krzyżkowicką bibliotekę, władze Pszowa powierzyły jej stanowisko bibliotekarki. Łączyła wtedy pracę gospodyni domu i bibliotekarki, oraz wiele funkcji społecznych. Była pierwszą przewodniczącą Koła Gospodyń Wiejskich. Organizowała kursy kroju i szycia, gotowania i doradztwa rolniczego. Była też radną i opiekunem społecznym.

Pięć lat po śmierci Artura Trunkhardta, w 1970 r. w wieku 53 lat wyszła za mąż za Jana Koczego, z którym przeżyła 25 lat.

Mieszkała w domu, w którym przed laty zgodziła się gospodarować. Otrzymała go w spadku za sumienną pracę i opiekę nad Arturem Trunkhardtem aż do jego śmierci. Swojego męża przeżyła sześć lat. Zmarła w wieku 84 lat w 2001 r. i spoczywa na krzyżkowickim cmentarzu.

Bogusław Kołodziej