Pionierzy we wspomnieniach raciborzan

JÓZEFA PIOTROWSKA

Pierwszą dyrektorką raciborskiego szpitala była doktor nauk medycznych Józefa Piotrowska, która przyjechała do naszego miasta w maju 1945 roku. Panna Wiernikówna, bo tak brzmiało jej nazwisko rodowe, przyszła na świat 4 kwietnia 1901 roku w Przybyszówce (późniejszej dzielnicy Rzeszowa). Świadectwo dojrzałości uzyskała 28 września 1920 roku zdając eksternistycznie egzaminy w Państwowym I Gimnazjum Nowodworskim czyli Św. Anny w Krakowie. Prestiżowe gimnazjum klasyczne, które ukończył również poeta Lucjan Rydel, wymagało biegłej znajomości greki i łaciny, które pani Józefie przydały się podczas rozpoczętych w tym samym roku studiów na wydziale lekarskim Uniwersytetu Jagiellońskiego. Ukończyła je sześć lat później, a dwuletni staż odbyła w szpitalu we Lwowie.

Pierwszą pracę lekarza szkolnego rozpoczęła w zakładach żeńskich w Stanisławowie (obecnie Ukraina), gdzie pozostała do końca lipca 1933 roku. Kolejne trzy lata pełniła funkcję lekarza domowego pracując dla tutejszej ubezpieczalni społecznej, a od 1 lipca 1937 do 1 lipca 1944 roku była lekarzem okręgowym i miejskim w Dębicy. Gdy w sierpniu do miasta dotarł front, razem z innymi mieszkańcami musiała się ewakuować. W maju 1945 roku razem z synami Witoldem (rocznik 1937) i Olgierdem (rocznik 1939) znalazła się w Raciborzu, gdzie przez pięć miesięcy pełniła funkcję dyrektora tutejszego szpitala. W październiku zastąpił ją Walenty Brodziak, a ona odeszła do lecznictwa otwartego. Doktor Jerzy Rusek, który był szkolnym kolegą Witolda Piotrowskiego i razem z nim przystąpił w 1954 roku do matury, pamięta, że mąż pani Józefy – Bronisław, dołączył do rodziny w końcu lat 40. – Przyjechał w mundurze wojskowym i mówił z silnym rosyjskim akcentem, więc bardzo nas zdziwiło, że jest spokrewniony z pisarką Gabrielą Zapolską. Pamiętam, że pomagał nam w rozwiązywaniu testów z języka rosyjskiego, którego chyba był nauczycielem – wspomina.

Jako lekarka Powiatowego Ośrodka Zdrowia w Raciborzu, zgodnie z wytycznymi Feliksa Bratka z marca 1950 roku, doktor Piotrowska obsługiwała w mieście ulice Stalina (obecna Wojska Polskiego), Ludwika, Klasztorną, Solną, Ubogą (obecnie Bankowa), plac Wolności, Drewnianą, Reymonta oraz gromadę Strzybnik. Mieszkała i prowadziła gabinet w kamienicy przy dzisiejszej ul. Wojska Polskiego 4b. Pacjentów przyjmowała codziennie od 10.00 do 13.00 i od 16.00 do 17.00, pełniąc również dyżury w raciborskim pogotowiu oraz pracując w lecznictwie kolejowym. Ze względu na tę ostatnią pracę rodzina przeprowadziła się z Raciborza do Łaz koło Zawiercia. – To mogło być w 1953 roku, bo Witold, z którym siedziałem w jednej ławce, przygotowywał się do matury mieszkając już sam na stancji nad apteką „Pod Łabędziem”. Wybrał medycynę na Akademii Medycznej w Katowicach, a ostatni list dostałem od niego w 1956 roku. Potem kontakt urwał się, bo na zjazdy absolwentów nigdy nie przyjeżdżał – wspomina Jerzy Rusek.

EMA (EMILIA) GAWLICZEK

Wszystko zaczęło się od dwóch sióstr: Małgorzaty i Gertrudy Snopek które jeszcze przed wojną ukończyły szkołę dla położnych we Wrocławiu i dzięki swoim kwalifikacjom i prawdziwemu powołaniu przez wiele lat były ogromnym wsparciem dla wszystkich rodzących kobiet. Obie bardzo wcześnie zostały wdowami i obie miłość do medycyny zaszczepiły swoim dzieciom. Okulistka Ema Gawliczek była jedyną córką Małgorzaty, z którą mieszkała w ich rodzinnym domu na Płoni. Przyszła na świat 23 marca 1906 roku, a studia medyczne i specjalizację z zakresu okulistyki zrobiła jeszcze przed wojną, ale nie zachowały się z tego okresu dokumenty, więc nie wiemy gdzie się uczyła i kiedy zaczęła pracę. Wiadomo natomiast, że była pierwszą okulistką, która zaraz po wojnie przyjmowała pacjentów w swoim domu przy ulicy Szkolnej 16, gdzie mieszkała do końca życia. Nigdy nie założyła rodziny, żyła samotnie, a jedynym jej towarzyszem był owczarek niemiecki Taso. – Jako dziecko często odwiedzałam w gabinecie moją mamę. Ciocia miała w sobie wiele cech męskich, była typem kobiety surowej i obowiązkowej, ale pięknie grała na pianinie, które stało w jej domu wypełnionym porcelaną i różnymi bibelotami, które gromadziła przez całe życie. Namawiała mnie na to, żebym skończyła medycynę i przejęła jej gabinet, ale moje życie ułożyło się inaczej – tłumaczy Róża Koloska, która przez wiele lat pracowała w szpitalnym rentgenie.

Doktor Helena Burek pamięta Emę Gawliczek jako energiczną panią, która jeździła wszędzie na rowerze, nie rozstawała się ze swoim ukochanym psem, w przydomowym gospodarstwie hodowała owce i żyła w przyjaźni z franciszkanami z Płoni.

W gabinecie przychodni przeciwjaglicznej pomagały jej pielęgniarki Helena Osiowska, a później siostrzenica pani doktor Elżbieta Widenka, a w domu gospodyni Marta. Pani doktor dojeżdżała też do szpitala psychiatrycznego w Branicach, gdzie również miała swoich pacjentów. Odeszła 24 września 1960 roku i została pochowana na Płoni. W ostatniej drodze towarzyszyli jej raciborscy lekarze, wśród których byli m.in. doktorzy Stanisław Ciemborowicz, Hubert Solich i Paweł Prach.

HUBERT SOLICH

Kuzynem pani Emy był inny raciborski lekarz – Hubert Solich, syn Gertrudy. Pan Hubert urodził się 7 maja 1919 roku w Brzeziu, jako najmłodszy z rodzeństwa. Najpierw przyszła na świat jego siostra Elżbieta, która została pielęgniarką i pracowała w gabinecie okulistycznym Emy Gawliczek, a potem brat Wilhelm – lekarz, który wyjechał do Kanady, gdzie do końca życia pracował jako chirurg. – Mój wuj Hubert skończył studia najprawdopodobniej w Krakowie, skąd wrócił z bardzo młodą i śliczną żoną Marylą. Zamieszkali w jego rodzinnym domu na Brzeziu, a w 1950 roku przyszedł na świat ich jedyny syn Bogdan, który zginął potem tragicznie w Niemczech. Jego chrzestną została moja mama, więc w dzieciństwie mój kuzyn oraz jego rodzice byli częstymi gośćmi w naszym domu – opowiada siostrzenica Róża Koloska, córka Elżbiety.

Doktor Solich zaczynał pracę w raciborskim szpitalu, gdzie zdecydował się robić specjalizację na oddziale ginekologiczno-położniczym, którym najpierw kierował doktor Kania, a potem Ciemborowicz. Jednocześnie z pracą w szpitalu był lekarzem Powiatowego Ośrodka Zdrowia obsługując rejon ulic Londzina, Głubczyckiej, Cegielnianej, Różyckiego oraz gromady Szonowice i Ponięcice. 15 październiku 1950 roku został oddelegowany do pracy w Gminnym Ośrodku Zdrowia w Brzeziu, skąd dojeżdżał również do ambulatorium lekarskiego w PGR w Grabówce. – Pamiętam go jako człowieka bardzo sympatycznego. Miał sporo pacjentów w

Nieboczowach i ja mu nieraz w tych wyjazdach towarzyszyłam razem z małym Bogdanem. To była dla mnie zawsze ogromna przygoda, bo jechał swoim samochodem z odkrytym dachem, a gdy mijał furę z sianem, to nam się wsypywało na głowy – relacjonuje pani Róża i dodaje, że jej wujek miał tylko jedną wadę – bardzo dużo palił.

Solichowie wyjechali z Raciborza najpierw do Głuchołaz, gdzie pan Hubert dostał pracę w szpitalu, a potem do Koszalina, gdzie ich małżeństwo rozpadło się. Doktor Solich aż do śmierci praktykował tam jako ginekolog. Zmarł na raka płuc w 1981 roku w Koszalinie i tam został pochowany.

STEFAN ROSZCZAKOWSKI

O wieloletnim dyrektorze Szpitala Miejskiego w Raciborzu i ordynatorze oddziału ginekologiczno-położniczego najwięcej informacji zgromadziła była przełożona pielęgniarek – Teresa Pawłowska, która przez wiele lat prowadziła kronikę szpitala. Wiemy z niej, że Stefan Miron Roszczakowski urodził się 30 sierpnia 1907 roku w Mogielnicy w powiecie lwowskim w rodzinie Władysława i Antoniny Wilhelminy z domu Gumowskiej. Po skończonym we Lwowie gimnazjum w 1931 roku rozpoczął studia na wydziale lekarskim Uniwersytetu Jagiellońskiego, które ukończył zdając pomyślnie wszystkie egzaminy w grudniu 1937 roku. Dyplom lekarza odebrał dopiero dziesięć lat później. Pierwszy staż rozpoczął na oddziale VI Szpitala Klinicznego w Krakowie gdzie był zatrudniony do 1 września 1939 roku. W czasie wojny brał udział w kampanii włoskiej, a po niej wrócił do Krakowa, gdzie do końca września 1954 roku pracował jako starszy asystent w Klinice Położnictwa i Chorób Kobiecych Wydziału Lekarskiego UJ, którą kierował późniejszy profesor Stefan Schwarc.

W lipcu 1948 roku uzyskał na Uniwersytecie Jagiellońskim stopień doktora medycyny, a trzy lata później został uznany specjalistą II st. w zakresie ginekologii. Jednocześnie z pracą w klinice kierował Ośrodkiem Zdrowia przy Zakładach Energetycznych w Krakowie. 1 października 1954 roku został ordynatorem oddziału ginekologiczno-położniczego rydułtowskiego szpitala, a po roku trafił do Szpitala Miejskiego w Raciborzu, początkowo pełniąc funkcję ordynator oddziału ginekologiczno-położniczego, następnie od 1962 r. jego dyrektora. W obu przypadkach przydało się jego wieloletnie doświadczenie wyniesione z Krakowa. – Pacjentki z chorobami nowotworowymi trafiały z listami polecającymi od doktora Roszczakowskiego właśnie do klinik krakowskich, które miały dużo większe możliwości ich leczenia niż szpital w Raciborzu – tłumaczy laborantka Helena Porydzaj i dodaje, że to był bardzo dobry człowiek. – Pod szorstką skorupą miał czułe serce. Pamiętam taką pielęgniarkę na oddziale położniczym Władkę, która miała dwoje dzieci i rozpaczała, że oddziałowa po raz kolejny nie przyznała jej premii. Doktor Roszczakowski, kiedy dowiedział się o co chodzi, wyciągnął z kieszeni 300 złotych i jej bez słowa wręczył. Podobnie było z kaplicą. Kiedy okazało się przed świętami, że datki pacjentów nie wystarczą nawet na świąteczny wystrój, sfinansował całe przedsięwzięcie z własnych pieniędzy – mówi pani Helena. Doktor Antoni Zwaka przypomina sobie z kolei, że w szpitalu pracowała pielęgniarka, a jednocześnie siostra zakonna Zofia Gajda, która pochodziła z Zabełkowa, ale wiele lat spędziła na Węgrzech. Pan Stefan, który znał węgierski, właśnie w tym języku się z nią porozumiewał.

Wiele wspomnień o doktorze wiąże się z towarzyszącymi mu wszędzie kotami. Roszczakowscy mieszkali w domu, który wybudowali przy ul. Rostka 3, niedaleko szpitala. Nie mieli dzieci i choć Helena Porydzaj pamięta, że doktorowi bardzo zależało na adopcji dwójki węgierskich sierot, w końcu do niej nie doszło, a samotni małżonkowie otaczali się jego kotami i jej psami. – Koty doktora Roszczakowskiego były tak wyćwiczone, że jak schodził z dyżuru do domu, to zajmowały jego gabinet, a jak się tylko pojawiał na portierni, to od razu rozbiegały się po całym oddziale ginekologicznym. Pacjentki się nieraz buntowały, gdy wchodziły im na czyste łóżka i spały w ich pościeli. On je uwielbiał i gdy tylko zaczynało się mówić o kotach, to z doktorem można było wszystko załatwić – wspominała w rozmowie ze mną nieżyjąca już Teresa Pawłowska.

Pochodzący z arystokratycznych rodzin Roszczakowscy lubili życie towarzyskie i często uczestniczyli w licznych balach, sylwestrach i imprezach organizowanych przez grono lekarzy. W domu zatrudniali służącą, gospodynię i kierowcę, a pani doktorowa nigdy nie pracowała zawodowo. Po śmierci męża, który zmarł 14 listopada 1971 roku w katowickiej klinice, przez pewien czas wynajmowała pokoje uczennicom szkoły pielęgniarskiej. Po śmierci spoczęła obok niego na cmentarzu Jeruzalem w Raciborzu.

Katarzyna Gruchot