Wiara, bezbrzeżny smutek i nadzieja Święta Bożego Narodzenia w Raciborzu A.D. 1889 – 1918

Modlitwa, łamanie się opłatkiem, świąteczne potrawy na wigilijnym stole, choinka, wspólne kolędowanie... Do pielęgnowania pięknych tradycji związanych ze Świętami Bożego Narodzenia nie trzeba nikogo namawiać. Choć z upływem dziesięcioleci i wieków, pamięć o niektórych zaciera się. Wyobrażenie o tym daje chociażby lektura dawnych „Nowin Raciborskich”, gdzie można przeczytać o związanych z wigilją Bożego Narodzenia wróżbach.

Wielkie łowy i szczekanie psów

W wydaniu „Nowin Raciborskich” z 24 grudnia 1890 roku czytamy o wigilijnym zwyczaju, któremu w owych czasach oddawali się mężczyźni. Otóż wybierali się oni na całodzienne polowanie, które kończyło się dopiero po zachodzie słońca. – Wedle tego jak łowy w tym dniu wypadły, wróżą sobie szczęście lub niepowodzenie w nich na cały rok następny – czytamy w gazecie sprzed 126 lat.

Dziś trudno wyrokować, skąd wziął się ten zwyczaj. Przypuszczamy, że ówczesny mężczyzna wolał stanąć oko w oko z rozjuszonym dzikiem niż zaprzątniętą świątecznymi przygotowaniami gospodynią. Niejeden z naszych Czytelników z pewnością zdążył się już przekonać, że tego dnia kobietom lepiej w drogę nie wchodzić. Współcześnie możemy więc jedynie podziwiać przezorność naszych poprzedników.

O ile całodzienne polowanie i pozostawienie kobiety ze wszystkimi sprawunkami nie uchodziło w owych czasach za nic zdrożnego, o tyle wróżby matrymonialne wiązano już wprost z pogańskimi obrzędami, które „nie wiedzieć jakim prawem” związano ze Świętami Bożego Narodzenia (Nowiny Raciborskie, 24 grudnia 1889, nr 77). I tak w gazecie sprzed lat czytamy o wciąż utrzymującym się pośród „prostego ludu” zwyczaju wychodzenia przez panny po wieczerzy wigilijnej na dwór: Wybiegają przed dom i patrzą, w którą stronę zwrócone są szczekające psy. W ten sposób dziewczęta sprawdzały, z której strony nadejdzie ich przyszły mąż. Podobny zwyczaj panował również wśród młodzieńców, którzy wychodzili w miejsca, gdzie rozchodziło się echo. Kierunek pogłosu był wskazówką, w którą stronę należy się wybrać na poszukiwanie żony.

Odra skuta lodem

Ostatnie zimy przyzwyczaiły nas do względnie wysokich temperatur. W przeszłości nie zawsze tak było. – Odra nareszcie stanęła i gruba warstwa lodu pokrywa jej powierzchnię (...) Wczoraj, jak mrówki obsiadły dzieciaki lód pod mostem łączącym nas z Ostrogiem – czytamy w wydaniu gazety z 24 grudnia 1890 roku. Przyglądające się temu kobiety miały mdleć na widok upadków, jakie na śliskim lodzie zaliczali najmłodsi. Dziwiła się redakcja, że wyczyn dzieci nie spotkały się z żadną reakcją dorosłych. – Czyżby policya na Ostrogu i Bosacu nie powinna przeciwko temu wykroczyć? – zapytywała redakcja.

Zresztą nie tylko na Odrze było ślisko. Przekonał się o tym pewien krawiec, który idąc ulica Długą upadł tak nieszczęśliwe, iż sobie głowę ciężko skaleczył. – Trzeba być zatem bardzo ostrożnym przy teraźniejszych mrozach, aby się przed podobnem nieszczęściem uchronić – przestrzegali dziennikarze „Nowin Raciborskich”, zwracając również uwagę na obowiązek posypywania chodników piaskiem lub popiołem, „albowiem w razie nieszczęścia właściciele domów biorą odpowiedzialność”.

Świat wali się w gruzy

Płonące miasta i wioski, pobojowiska pokryte niezliczonymi mogiłami, przelewana strumieniami krew, świat walący się w gruzy – obraz takiej rzeczywistości wyłania się z lektury świątecznego wydania „Nowin Raciborskich z 1914 roku. – Chwała Bogu na wysokości, a pokój ludziom dobrej woli – zabrzmi niedługo w świątyniach Pańskich, a pieniom tym wtórować będzie głuchy i złowrogi huk armat, siejących zniszczenie na około siebie – czytamy w gazecie. Choć do serc ludzi wkradały się „ból bezbrzeżny, rozpacz i zwątpienie”, apelowała redakcja o przyjęcie tych ciosów za grzechy w pokorze – i modlitwę do Boga, aby „powstrzymał swą rękę karzącą”.

Niestety, kolejne lata nie przynosiły pokoju. Niespotykane wcześniej rzezie trwały, w imię mocarstwowych ambicji ówczesnych potęg Europy. – Znowu zapełnią się kościoły wiernymi, ale śród nich brakować będzie wielu ojców, rodzin, braci, synów, którzy zdala od swoich, może o głodzie i chłodzie, myślą tylko pogonią pod strzechę rodzinną, pod którą pozostawili najdroższe sercu swemu istoty – czytamy w świątecznym wydaniu „Nowin...” z 1915 roku.

Nie inaczej było rok później. – Jakżeśmy od prawdziwego pokoju daleko. Rozpętana furya wojenna szaleje jak wyjący huragan już rok trzeci nad naszą znękaną ziemią, zamieniając kwitnące miasta i wioski w gruzy, znacząc swą drogę zgliszczami i grobami – pisały „Nowin Raciborskich” w 1916 roku.

Niech Polak w Polaku widzi brata

Choć w 1917 roku wojna jeszcze trwała, to Państwa Centralne (Rzesza Niemiecka, Austro-Węgry i ich sojusznicy) bliskie już były zawarcia pokoju z ogarniętą rewolucją Rosją. Jednak koniec krwawego konfliktu miał przynieść dopiero rok 1918. – Po czterech latach trwogi i cierpień pozwolił Bóg Wszechmocny, wzruszony modłami wiernych, odetchnąć wreszcie znękanej ludzkości. Jaśniej też świeci Gwiazda Betlejemska, zwiastująca nam przyjście na świat Boga-Człowieka – pisała redakcja „Nowin Raciborskich” 23 grudnia 1918 roku.

Zakończenie I wojny światowej wiąże się również z odzyskaniem niepodległości przez Polskę. Marzenie pokoleń Polaków o wolnej Ojczyźnie miało się ziścić, choć w owym czasie nie było jeszcze wiadomo, jakie będą granice odrodzonej Rzeczpospolitej. Przejęta doniosłością tych wydarzeń redakcja „Nowin Raciborskich” zachowywała jednak trzeźwy pogląd na rzeczywistość i apelowała: Wobec tej nowej, odradzającej się Ojczyzny, powinniśmy jednakowoż wyzbyć się najgorszego z naszych błędów, który stał się prawie że główną przyczyną upadku i wiekowej niedoli, a tym błędem i wewnętrznym naszym wrogiem – to niezgoda. Precz więc z duchem niezgody, niech ustaną waśnie, umilkną spory partyjne, niech Polak w Polku widzi brata (...).

Smutne jest to, że po 98 latach treść tego apelu wciąż pozostaje aktualna...

Wojtek Żołneczko

Choinka polska ofiarą germanizacji?

– Obecnie panuje brzydka niemiecka moda, obwieszać drzewko jakiemiś bomblami błyszczącymi, które są drogie, łatwo się psują i tłuką, i nikomu przyjemności nie sprawiają – pisały „Nowiny Raciborskie” w numerze z 21 grudnia 1909 roku.

W artykule „Choinka polska” wyłożono, jak w Polsce i „na naszym polskim Ślązku” powinna być przystrojone drzewko.

Wieszano w środku choinki małą szopkę z Najświętszą Panienką, Bozką dzieciną i św. Józefem. U stóp choinki składano gwiazdkowe podarunki. A więc książeczki, zabawki. Niektóre z nich, mniejsze, wieszano także na drzewka, na różowych wstążeczkach. A całe drzewko uginało się od pierników, orzechów złoconych, jabłek i cukierków, karmelków (...) Jedyną bezwartościową ozdobą drzewka były girlandy z papieru kolorowego, który zwyczaj do dziś w niektórych domach się utrzymał.

Taka wizja choinki stała zdaniem redakcji ówczesnych „Nowin Raciborskich” w opozycji do „choinki zgarmanizowanej”, czyli „błyszczącej i oszukańczej”.