Kult Eichendorffa na Ziemi Raciborskiej i Śląsku, dawniej i dziś

Dr inż. Josef Gonschior - Rada Naukowa Fundacji im. Eichendorffa w Łubowicach

Część 1

O znaczeniu Eichendorffa w kulturze światowej świadczy chociażby fakt, iż z okazji jego 225 urodzin światowa wyszukiwarka Google poświęciła 10 marca swoje doodle naszemu poecie z Łubowic. W samych Niemczech ponad 1100 ulic,  placów i instytucji, nosi w swej  nazwie nazwisko najbardziej na świecie znanego syna Ziemi Raciborskiej. W omawianiu kultu Eichendorffa na Śląsku, zamierzam głównie skupić się na materialnych symbolach upamiętniania – obrazach, tablicach, obeliskach i pomnikach.

Rok po śmierci  poety, jego przyjaciel arcybiskup wrocławski Heinrich Foerster, w pobliżu swej letniej rezydencji w Jaworniku, niedaleko Głogówka, postawił obelisk z marmuru, w kształcie sześcianu,  z napisem  „Eichendorff-Ruh” (miejsce odpoczynku Eichendorffa).

Dwa lata później pierwszą tablicę pamiątkową ufundowało „ Nyskie Bractwo Śpiewacze”. Po obu znakach  upamiętnienia  nie ma dzisiaj żadnego śladu.

Pierwszy pomnik, ufundowany z okazji 100 rocznicy urodzin poety, a więc w 1888 r., stał  w Nysie w pobliżu domu, w którym poeta mieszkał i zmarł u swej córki Teresy. Pomnik wykonał urodzony w Nysie artysta z Wrocławia, Ernst Seger. Ponoć istniał w tym mieście również drugi pomnik  o podobnym kształcie.

Odwiedzając kościół św. Jakuba turyści, a nawet mieszkańcy Nysy, ze zdziwieniem pytają co to za święty patronuje pierwszej kaplicy za wejściem z prawej strony. Jest to jedyna rzeźba Eichendorffa na Śląsku, która cudem przetrwała wojnę, a z której artysta Jerzy Georg Laton z Krzyżanowic  wykonał  kilka replik. Nie jest mi znany rok wykonania płyt nagrobnych poety i jego małżonki na miejscu ich spoczynku – cmentarzu Jeruzalem w Nysie.

Pierwsza próba upamiętniania poety na Ziemi Raciborskiej pochodzi z 1891 r. Książę Raciborski  Viktor I zamówił u Ernsta Seegera we Wrocławiu, przewidziane dla Łubowic,  popiersie Eichendorffa posadowione na kolumnie.  Przesyłka dotarła pociągiem do Kuźni (Raciborskiej) skąd końmi została przewieziona do Bargłówki. W międzyczasie Viktor I zmarł, a następca Viktor Amadeus nie spełnił woli ojca. Tak ów pomnik „przespał w skrzyniach” 38 lat i został dopiero ustawiony w roku 1929 roku, i to nie w Łubowicach tylko w Rudach  blisko rynku.

W Raciborzu, w dzisiejszych jego granicach, w pierwszej dekadzie dwudziestego wieku poeta uczczony został dwukrotnie – obeliskiem w 1907 r. w Brzeziu już wówczas przemianowanym na Hohenbirken  i w 1909 r. na placu Zbornym koło dzisiejszej ul. Mickiewicza. Można tu mówić o decyzji oddolnej – zawdzięczamy ją rozpowszechnianiu pieśni, z tekstami poezji Eichendorffa. Moja matka, z rocznika 1896, pamiętała wiele pieśni ze szkoły w Kuźni Raciborskiej. Obelisk w Brzeziu zawdzięczamy ówczesnemu dyrektorowi  szkoły p. Piegzie. Obelisk stanął na polanie, z której Eichendorff wraz ze swą przyszłą małżonką z Pogrzebienia Luizą von Larisch spoglądał z widoku na Racibórz i Łubowice, i jak głosi  legenda w tym miejscu pierwszy raz narzeczoną pocałował.

Inicjatorem budowy najpiękniejszego na świecie pomnika Eichendorffa, przy obecnej ul. Mickiewicza,  były Raciborskie Męskie Zespoły Śpiewacze, a twórcą raciborzanin – dyrektor Akademii Sztuk Pięknych w Berlinie prof. Boese. Pomnik stanął wówczas przy najruchliwszej ulicy, łączącej dworzec z rynkiem, rugując z tego miejsca planowany pierwotnie  pomnik  cesarza Wilhelma II. Tego jeszcze nie było  – poeta wypiera polityka i do tego głowę państwa. Dwa lata później w parku szczytnickim we Wrocławiu, ówczesnej stolicy Śląska, ufundowano również piękny pomnik rzeźbiarza Kraumanna, przedstawiający Eichendorffa w płaszczu wędrowca.

W latach 1906 – 1908 przemianowano w Raciborzu ulicę koło więzienia z „Strafanstaltstrasse” na „Eichendorffstrasse” przedłużając ją w latach późniejszych poza wiadukt kolejowy. Stając się jedną z najdłuższych ulic w mieście, służyła do spacerów i rekreacji, znakomicie harmonizując z twórczością poety. Około roku 1920  rozbudowany został „nowy park miejski” wokół stawu kajakowego „Gondelteich”. Przyjął on nazwę „Eichendorff-Park” a dzisiaj, jak wiemy, nazywa się parkiem im. Miasta Roth.

Pierwszą z głów państwa, która zainteresowała się Łubowicami był prezydent Rzeszy Paul von Hindenburg, który we wrześniu 1928 r., składając w Raciborzu  wizytę ks. prałatowi Ulitzce,  odwiedził również miejsce urodzin poety.

Randze tych odwiedzin dorównała tylko ta z 1990 r. arcyksięcia Ottona von Habsburga, pretendenta do tronu Austrii, Węgier i Czech i przewodniczącego Międzynarodowej  Unii Paneuropejskiej.

Równe sto lat temu, z okazji 125 rocznicy urodzin poety, jego wnuk Karl von Eichendorff założył w Gliwicach pierwsze zrzeszenie pod nazwą „Niemieckie Towarzystwo Eichendorffa”, opiekujące się odtąd romantyczną spuścizną poety.

W roku 1931 Karl Schodrok, wraz z Karlem  Eichendorffem założyli w Nysie „Niemiecką Fundację Eichendorffowską”, redagującą znakomite czasopismo „Aurora”,  później z podtytułem „Eichendorff-Almanach. W roku 1935 w domu, w którym poeta spędził swe ostatnie lata życia, Fundacja założyła pierwsze muzeum Eichendorffa. Dzięki inicjatywie tego towarzystwa, w roku 1936 ufundowano w Łubowicach pierwszy symbol upamiętniania Eichendorffa –  pomnik na grobie rodziców z płaskorzeźbą głowy poety. Obelisk ten jest  dziełem raciborskiego rzeźbiarza Juliusza Hoffmanna.

W listopadzie 1940 r. starosta Hütteroth  uzgodnił z księciem raciborskim przejęcie dużej sali imprezowej w łubowickim zamku i otworzył tam izbę pamięci Eichendorffa, w której między innymi znalazło się popiersie poety z brązu, wiedeńskiego artysty Leopolda Hohla. Na ścianach sali wisiały obrazy rodziców poety, ojca Adolpha i matki Karoliny z domu von Kloch. W tym czasie, w samym Raciborzu pojawiło się mnóstwo symboli upamiętnień poety.