Bolesław Kominek – śląski kapłan i kardynał

Bolesław Kominek był synem Franciszka i Katarzyny z Kozielskich. Pochodził z śląskiej rodziny o tradycyjnych wartościach. Urodził się dnia 23 grudnia 1903r. w Radlinie koło Wodzisławia Śląskiego. Ojciec przyszłego kardynała pracował przed zawarciem małżeńskiego związku w kopalni węgla kamiennego w Westfalii, potem osiadł na gospodarstwie rolnym. Bolesław- najstarszy z jego dziesięciorga dzieci w miejscu zamieszkania uczęszczał do szkoły elementarnej.

Tajnie w czasach gimnazjalnych

W 1915 r. zaczął uczęszczać do gimnazjum w Rybniku, gdzie był prymusem. Tam obracał się w kręgu członków Stowarzyszenia Eleusis, którego działalność inspirowana była z początkiem XX stulecia przez prof. Wincentego Lutosławskiego. To tajne stowarzyszenie obejmujące grupki polskiej młodzieży gimnazjalnej i robotniczej krzewiło wśród swych członków uczucia patriotyczne. Bolesław Kominek szkołę średnią ukończył w 1923 r. jako pierwszy polski maturzysta tamtejszego gimnazjum. W tym samym roku rozpoczął studia na Wydziale Teologicznym Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Kontakty z Polonią

Dnia 11 września 1927 r. przyjął święcenia kapłańskie i w tym samym roku został wysłany na dalsze studia do Instytutu Katolickiego w Paryżu. W ciągu 3-letniego tam pobytu uzyskał dwa doktoraty z filozofii tomistycznej i katolickiej nauki społecznej. Doktorat z filozofii uzyskał w czerwcu 1930 r. na podstawie pracy o filozofii kultury Rudolfa Buckena. W czasie studiów odwiedzał centra polonijne we Francji, prowadząc działalność duszpasterską.

Z parafii do kurii

Po powrocie z zagranicy został z dniem 1 października 1930 r. zadekretowany jako wikary do parafii Katowice Dąb, gdzie pełnił obowiązki przez niecały rok. Pismem z dnia 25 lipca 1931r. ks. biskup Stanisław Adamski mianował go sekretarzem swojej osobistej kancelarii i zlecił opracowanie spraw związanych z Diecezjalna Akcją Katolicką. W lutym 1934 r. mianowany został członkiem Rady Akcji Katolickiej w Katowicach na okres trzech lat jako sekretarz i dyrektor Instytutu Diecezjalnego Akcji Katolickiej. Dnia 22 lipca 1934 r. nominowany został asystentem kościelnym katolickiego Stowarzyszenia Mężów w Katowicach podczas zjazdu tegoż stowarzyszenia. Wkrótce bowiem w październiku 1934 r. z rąk biskupa Adamskiego ks. Kominek otrzymał nominację na asystenta kościelnego Katolickiego Stowarzyszenia Mężów w Katowicach.

Redaktor ze złotym krzyżem

Jako działacz Akcji Katolickiej pisał artykuły jej poświęcone. Prowadził działalność organizacyjną, wyjeżdżał do Rzymu i Wiednia. W latach 1937- 1939 był redaktorem miesięcznika „Akcja Katolicka na Śląsku”, a także „Gościa Niedzielnego”. Za pracę w Akcji Katolickiej został odznaczony Złotym Krzyżem Zasługi. Ks. Kominek należał do czołowych działaczy Akcji Katolickiej, która wyrażała dążenie kleru do podporządkowania swoim wpływom szerokich kręgów społeczeństwa i powstrzymania w ten sposób procesów radykalizacji mas.

Ukryty przed aresztowaniem

Bezpośrednio po wybuchu drugiej wojny światowej ks. Kominek wyjechał do Lublina, ale po miesiącu, w październiku 1939 r. wrócił do Katowic zajmując się dalej pracą w kurii. Przez pewien czas zmuszony był ukrywać się przed aresztowaniem. Kiedy w październiku 1939 r. została przez niemieckie władze okupacyjne zawieszona działalność wszystkich stowarzyszeń kościelnych, na których opierała się praca duszpasterska w okresie przedwojennym, ks. biskup Adamski na ich miejsce powołał Referat Duszpasterski („Seelsorgestelle”). Jednym z trzech referentów duszpasterskich został ustanowiony ks. dr B. Kominek. Funkcję tę pełnił przez cały czas działań zbrojnych podczas drugiej wojny światowej.

W kontakcie z podziemiem

W latach okupacji hitlerowskiej ks. Kominek pozostawał w bliskim kontakcie z podziemnymi instytucjami rządu londyńskiego. We wrześniu 1940 r. został wytypowany na Pełnomocnika Delegatury Rządu do Spraw Kościelno- Społecznych w regionie województwa śląskiego i na Śląsku Opolskim. W tym charakterze kontaktował się z tajnymi wojewodami śląskimi. Wyjeżdżał do Berlina, gdzie przekazywał tajne dokumenty przeznaczone dla Watykanu na temat sytuacji kościoła katolickiego w Polsce. Związki ks. B. Kominka z polską ludnością Opolszczyzny datowały się jeszcze z okresu przedwojennego, kiedy to wielokrotnie publicznie występował na rzecz utrzymania języka polskiego, systematycznie rugowanego z życia religijnego przez władze hitlerowskie i niemiecką administrację kościelną.

Misja na Opolszczyźnie

Po zakończeniu drugiej wojny światowej pracował nad reorganizacją diecezji katowickiej, zaś w dniu 14 sierpnia 1945 r. otrzymał z rąk ks. kardynała Augusta Hlonda nominację na administratora apostolskiego w Opolu. Ks. B. Kominek uczestniczył w tym okresie w rozwiązywaniu wielu problemów społecznych, wynikających z tragicznej sytuacji, w jakiej znalazła się ludność polska Opolszczyzny w latach drugiej wojny światowej i konsekwencji, rzutujących na problemy życia tej ludności już po wyzwoleniu spod panowania faszystowskiego. W ramach akcji charytatywnej włączył się też do organizowania pomocy dla Polaków powracających z robót w Niemczech, dążąc do zapewnienia im możliwości powrotu do rodzinnych miejscowości, a także doraźnego zaopatrzenia w żywność.

Praca u podstaw

Jako administrator apostolski w Opolu wyposażony był w szerokie pełnomocnictwa przysługujące biskupom, co było niezbędne z racji konieczności organizowania życia kościelnego na Opolszczyźnie niemal od podstaw. W tym zakresie współpracował z władzami państwowymi, między innymi z ministerstwem administracji publicznej i wojewodą śląsko-dąbrowskim Aleksandrem Zawadzkim. Ks. B. Kominek działał na rzecz przywrócenia polskiego charakteru narodowego Opolszczyzny, zwłaszcza w ramach prac prowadzonych przez Polski Związek Zachodni, organizację zasłużoną w prowadzonej wówczas akcji weryfikacji ludności i repolonizacji. Ks. B. Kominek uczestniczył w opracowaniu dyrektyw przeznaczonych dla działaczy Polskiego Związku Zachodniego na Opolszczyźnie, a dotyczących funkcji repolonizacyjnych kościoła katolickiego i kleru.

W kościele tylko po polsku

Pośród tych dyrektyw znalazło się zalecenie używania wyłącznie języka polskiego w życiu kościelnym, wysuwanie na stanowiska przełożonych w zakonach i zakładach dobroczynnych tyko duchownych polskich, jak też określenie stosunku do ludności rdzennie niemieckiej, do ludności napływającej z terenów Polski centralnej i ziem wschodnich. Ks. B. Kominek opowiadał się za intensyfikacją procesów integracyjnych, i między innymi poprzez organizowanie parafii obejmujących ludność miejscową i napływową. Problemom tym poświęcił ks. B. Kominek instrukcję dla kleru zatytułowaną: „Zagadnienia ukształtowania jednolitej parafii z parafian o różniących się tradycjach i zwyczajach w kościele”.

Współpraca z Zawadzkim

O współpracy z A. Zawadzkim też wspominał ks. B. Kominek. „ Przebywając w Katowicach, złożyłem specjalną wizytę generałowi Aleksandrowi Zawadzkiemu ówczesnemu wojewodzie śląsko-dąbrowskiemu, którego znałem ze współpracy społeczno-charytatywnej na terenie Katowic. Pracowaliśmy także wspólnie w Polskim Związku Zachodnim, który w pierwszym okresie powojennym odgrywał wybitną rolę w stabilizacji i uspokojeniu nadwyrężonych stosunków narodowościowych na Śląsku. Wojewoda Zawadzki przyjął mnie bardzo serdecznie i przyrzekł wszelką pomoc”. We wrześniu 1945 r., kiedy ks. Kominek został mianowany administratorem opolskiego okręgu kościelnego do zadań jego należało przede wszystkim zadbanie o sprawne funkcjonowanie kościoła tak pod względem obsady personalnej jak i materialnej, (odbudowa obiektów, organizowanie instytucji religijnych i świeckich związanych z kościołem) oraz współuczestnictwo w akcji społeczno- charytatywnej na rzecz ludności zasiedlającej tereny Opolszczyzny.

Pomoc sierotom, inwalidom

W pierwszych latach Polski Ludowej wystąpiły wielkie potrzeby w dziedzinie opieki społecznej. Straty wojenne i eksterminacyjna polityka okupanta spowodowały masowość problemów sieroctwa, wdów obarczonych dziećmi, starców bez opieki. Pomocy wymagały ponadto tysiące bezpośrednich ofiar wojny: byli więźniowie polityczni, repatrianci, inwalidzi wojenni, ludność terenów zniszczonych, a także znajdujący się w granicach Polski jeńcy wojenni różnych narodowości. Ogrom zadań i konieczność szybkiego ich rozwiązywania spowodowały, że organizowaniem pomocy obok organów państwowych zajmowało się szereg organizacji społecznych takich jak: Liga Kobiet, Polski Związek Byłych Więźniów Politycznych czy Towarzystwo Przyjaciół Żołnierza. Ważną rolę odgrywały także zgromadzenia i stowarzyszenia religijne oraz związane z akcją katolicką organizacje świeckie takie jak: Centralny Komitet Opieki Społecznej. Pomoc polegała na organizowaniu zakładów opiekuńczych dla inwalidów, sierot i starców, placówek przedszkolnych i żłobków, a także dożywianie, zaopatrywanie w odzież i udzielaniu pomocy sanitarnej. Te doraźne świadczenia szczególnie potrzebne były terenom masowych ruchów migracyjnych na Śląsku Opolskim.

Wielka odbudowa

W kierowanej przez biskupa Kominka diecezji opolskiej uruchomiono w tym czasie w znacznej mierze dzięki jego inicjatywom i osobistemu zainteresowaniu 22 zakłady wychowawcze, 80 domów starców i kalek, 62 przedszkola, 3 żłobki, 2 domy matki i dziecka i 15 kuchni polowych. Administracji kościelnej przypadło także jako pierwszoplanowe zadanie odbudowanie obiektów kultu religijnego. W ciągu 6 lat administrowania organizacją kościoła katolickiego na Opolszczyźnie przez ks. B. Kominka od 1945 r. do 1951 r. odbudowano około 100 kościołów, kurię biskupią, seminarium duchowne i inne obiekty administracyjne. W 1950 r. ks. B. Kominek wyznaczony został na biskupa wrocławskiego, jednak funkcji tej nie objął, gdyż władze państwowe dążąc do umocnienia polskiej organizacji życia kościelnego na Ziemiach Zachodnich usunęły administratorów. W ich miejsce wybrano wikariuszy generalnych.

Pierwszy polski arcybiskup

Wkrótce, w 1951 r. ks. B. Kominek opuścił Opole, przenosząc się do kurii krakowskiej, gdzie w latach 1951- 1953 pełnił funkcję referenta duszpasterstwa oraz wykładowcy katolickiej nauki społecznej na Wydziale Teologicznym Uniwersytetu Jagiellońskiego, a kolejne 3 lata przebywał w domu SS Urszulanek w Sierczy koło Wieliczki. W dniu 10 października 1954 r. otrzymał sakrę biskupią w Przemyślu z rąk ks. biskupa Franciszka Bardy. Na mocy nominacji papieskiej w 1951 r. ks. biskup B. Kominek z dniem 1 grudnia 1956 r. objął rządy wrocławskiego okręgu kościelnego. W marcu 1962 r. papież Jan XXIII mianował go arcybiskupem, a w 10 lat później w czerwcu 1972 r. na mocy bulli papieża Pawła VI „Epiacoporum Polonum Coetus” Wrocław stał się stolicą nowej prowincji kościelnej, obejmującej archidiecezję wrocławską, diecezję opolską i diecezję gorzowską. Pierwszym polskim arcybiskupem wrocławskim został ks. Kominek.

Koniec tymczasowości

Bulla papieska legalizowała wieloletnie postulaty strony polskiej, domagającej się od Watykanu zniesienia stanów prawno-kanonicznej tymczasowości i stabilizacji polskiej organizacji kościelnej na Śląsku, Warmii i Mazurach. Ks. Kominka cechowało olbrzymie zaangażowanie w pracy kościoła katolickiego na ziemiach zachodnich i północnych. Przez długi czas sprawował funkcję przewodniczącego Komisji Episkopatu do spraw Diecezji Zachodniej i Północnej. Jako jeden z twórców polskiej organizacji kościelnej na ziemiach zachodnich położył znaczne zasługi w odbudowie kultu religijnego na Śląsku .

Dyplomacja w Watykanie

Przy jego udziale toczyły się rozmowy z administracją watykańską prowadzące do ostatecznego uznania o stabilizacji polskiej administracji kościelnej na ziemiach zachodnich. Jednym z istotniejszych sukcesów w tej dziedzinie było uznanie zgodnie z potrzebami kościoła i polską racją stanu w 1967 r. statusu administracyjnego i kanonicznego diecezji na ziemiach zachodnich i północnych. W czasie rozmów między rządami Polski i RFN zmierzających do zawarcia układów normalizacji stosunków ks. Kominek prowadził w Watykanie uzupełniające rokowania na temat spraw kościelnych z przedstawicielami strony zachodnio-niemieckiej. Z dniem 2 lutego 1973 r. ks. arcybiskup Bolesław Kominek został mianowany kardynałem. Przez wiele lat uczestniczył w pracach papieskiej komisji „Justitia et Pax”, watykańskiego sekretariatu do spraw niewierzących, ponadto pełnił funkcję wiceprzewodniczącego Rady Europejskiej Konferencji Episkopatu Polski. Działalność ks. kardynała Kominka przyczyniała się nie tylko do rozwoju kościoła katolickiego w Polsce, ale także służyła integracji ziem zachodnich i północnych z Macierzą. Mimo ciężkiego stanu zdrowia niemal do ostatnich chwil życia ks. kardynał Bolesław Kominek brał czynny udział w życiu archidiecezji wrocławskiej. Zmarł w wieku 71 lat dnia 10 marca 1974 r. w rezydencji biskupiej we Wrocławiu. Pogrzeb odbył się dnia 14 marca 1974 r. we Wrocławiu.

Witold Marcoń