Kolejarska zawodówka w Rybniku

Początki kształcenia młodych kadr na podstawowe stanowiska w służbie mechanicznej PKP sięgają lat dwudziestych ubiegłego wieku, kiedy to przy parowozowni Rybnik zorganizowano warsztaty szkolne. Kiedyś w obrębie Rybnika nie było jeszcze szkół zawodowych w pełnym tego słowa znaczeniu. Postęp cywilizacyjno–techniczny wprost wymusił kształcenie przyszłych rzemieślników do napraw lokomotyw i wagonów oraz palaczy i maszynistów do obsługi parowozów. Praktyczne szkolenie uczniów przebiegało w kolejowych warsztatach szkolnych o 3–letnim okresie nauczania, natomiast zawodowe tytuły czeladnicze i mistrzowskie wychowankowie zdobywali, składając stosowne egzaminy, organizowane przez Cechy Rzemiosł Różnych.

Bezpośrednio po II wojnie światowej – obok wysiłków, związanych z odbudową niszczonych obiektów kolejowych i remontem niesprawnego taboru – w lokomotywowni PKP Rybnik przystąpiono także do reaktywowania warsztatów szkolnych, które rozpoczęły działalność już w drugiej połowie 1945 r. Naukę teoretyczną młodociani pobierali w Zasadniczej Szkole Zawodowej dla Pracujących w Rybniku, przy ul. Bolesława Chrobrego 29, gdzie do roku 1967 podwyższyło kwalifikacje zawodowe blisko 300 kolejarzy. Warto przywrócić pamięć o pierwszym dyrektorze tej szkoły, wybitnym pedagogu – Lechu Synoradzkim, który przez cztery lata, tj. do roku 1963 szkolił m.in. fachowców dla potrzeb kolejnictwa.

Narastające zapotrzebowanie na specjalistyczne kadry transportowców stworzyło potrzebę zorganizowania wyodrębnionego szkolnictwa fachowego z Kolejową Szkołą Zawodową i szeroko rozbudowaną – w poszczególnych służbach PKP bazą szkoleniową. W związku z tym powiększono istniejące warsztaty szkolne w Lokomotywowni Rybnik, otwarto nowe warsztaty w Lokomotywowni Racibórz oraz zorganizowano kilka ośrodków nauki praktycznej zawodu na podstawowych stacjach i węzłach kolejowych.

Dzięki staraniom kierownictwa rybnickich kolejarzy oraz aktywu społeczno–politycznego w oparciu o resortowe Zarządzenie Ministra Komunikacji z początkiem roku szkolnego 1967/68 rozpoczęła działalność Zasadnicza Szkoła Zawodowa dla Pracujących PKP Lokomotywowni Głównej w Rybniku, która stanowiła bazę, rekrutującą kandydatów dla szkolnictwa średniego, w tym zwłaszcza do rybnickiej filii Technikum Kolejowego dla Dorosłych w Gliwicach. Ponieważ zawodówka nie posiadała własnego budynku, stąd gościnnie zadomowiła się w Szkole Podstawowej Nr 4 w Rybniku Ligocie, ul. K. Miarki 64. Dyrektorem Zasadniczej Szkoły Zawodowej PKP został Józef Janik – długoletni i ceniony pedagog, który tę funkcję pełnił do 1972 r., po czym stanowisko dyrektora szkoły objęła Maria Uryga–Rycka.

W związku z rozszerzeniem wachlarza specjalistycznych zawodów i stale wzrastającą liczbą młodocianych kolejarzy, zaistniała nieodzowna potrzeba zmiany lokalu użytkowego, który zapewniłby dalszy rozwój szkolnictwa kolejowego. Taki obiekt ostatecznie znaleziono w pobliżu stacji pomocniczo–rozrządowej PKP Rybnik Towarowy, przy ul. Kadłubka 4.

Budynek ten posiadał 8 sal wykładowych oraz miał do dyspozycji stosowne zaplecze, dotąd użytkowane przez Ochotniczy Hufiec Pracy. Po gruntownym remoncie i odpowiedniej adaptacji budowli ZSZ dla Pracujących PKP rozpoczęła statutową misję – w nowej siedzibie od września 1978 r. W wyniku kolejnych przekształceń organizacyjnych – począwszy od 1 września 1984 r. kolejówka przyjęła nazwę: Zasadnicza Szkoła Zawodowa Polskich Kolei Państwowych w Rybniku, a od roku szkolnego: 1993/94 została podporządkowana Ministerstwu Transportu i Gospodarki Morskiej w Warszawie na nowych zasadach, to znaczy uczniowie przestali już być pracownikami PKP, a zatem pozbawiono ich m.in. branżowych świadczeń kolejowych.

Lansując po cichu kurs na upadek kolei żelaznej ostatecznie decyzją Nr 40 Ministerstwa Transportu i Gospodarki Morskiej z dn. 8 lipca 1994 r. rybnicka Zasadnicza Szkoła Zawodowa PKP została bezmyślnie zlikwidowana, a co najgorsze – w trybie natychmiastowym, tj. z dniem 31 sierpnia 1994 r., podobnie zresztą, jak inne szkoły branżowe, przy czym uczniowie, którzy nie ukończyli nauki zostali przeniesieni do nowo utworzonej – przez wydział edukacji UM Rybnika Zasadniczej Szkoły Zawodowej, mieszczącej się przy ul. Św. Maksymiliana 26, której dyrektorem została Krystyna Florek – długoletni pedagog Zasadniczej Szkoły Zawodowej PKP.

Nowa placówka oświatowo–wychowawcza stała się szkołą kształcącą młodzież w wielu zawodach, tj. m.in.: mechanicznym, elektrycznym, fryzjerskim i ciastkarskim. Ostatni uczniowie, którzy rozpoczęli naukę jeszcze w szkole kolejowej, a następnie przekazani zostali do szkoły oświatowej, opuścili jej mury z końcem czerwca 1997 r. Tą historyczną datą – ostatecznie zakończony został niemal 70–letni trud szkolenia zawodowego specjalistycznych kadr dla potrzeb rybnicko–raciborskiego kolejnictwa, których dzisiaj odczuwa się chroniczny niedostatek, czego wyrazem jest zapaść na podstawowych stanowiskach pracy. Pojawiły się przypadki, że z uwagi na brak maszynistów odwołano pociągi.

W czasie funkcjonowania szkolnictwa PKP na poziomie zasadniczo–zawodowym, nie licząc  raciborskiego szkolnictwa warsztatowego –  tylko w Rybniku  mury szkolne opuściło ponad    2 250  absolwentów, doskonałych specjalistów z dziedziny kolejnictwa. Latami – fachowcy z prawdziwego zdarzenia stanowili  trzon kolejarskich zakładów pracy w „Subregionie Zachodnim Województwa Śląskiego”. To dzięki właśnie tej koedukacyjnej instytucji oświatowo–wychowawczej i rzetelnej nauce praktycznej zawodu zlikwidowany został – w minionym okresie bujnego rozkwitu kolei szynowej – ostry deficyt w zatrudnieniu. Unowocześniony transport kolejowy w Rybnickim Okręgu Przemysłowym stał się wielką nadzieją na przyszłość, gdyż zamysł ten nie tylko zdołał zaspokoić rosnące z dnia na dzień potrzeby przewozowe, lecz również w sposób nowatorski upowszechniał technologię napraw i obsługi taboru oraz zmodernizował zaplecze techniczne środków lokomocji.

Henryk Szulc