Od Odry straszącej po rzekę zaprzyjaźnioną

Utopiec, czyli ciekawostka

Motywem powracającym we wszystkich miejscach warsztatowych (w Raciborzu, Pławniowicach i Łabędach) są ludowe opowieści o utopcach. Obecnie opowiadane z uśmiechem, jako ciekawostki, jednak istniejące w naszej świadomości.

Przywołane zostały obrazy dziecięcych zabaw na rozlewisku Odry z kategorycznym rodzicielskim zakazem wchodzenia do rzeki – płynącej, niebezpiecznej wody.

– Z innej perspektywy zobaczyliśmy wspomnienie powodzi tysiąclecia w 1997 roku – oczami bawiącego się dziecka na „osobistej wyspie”. Jednocześnie mówimy ze smutkiem: „Dlaczego nikt nie pamięta o powodzi w Raciborzu, a tylko we Wrocławiu?” – relacjonują uczestnicy projektu.

Archeolodzy mieli zatopić miasto?

Istnieje miejska legenda o kolumnie Maryi stojącej na raciborskim Rynku, której zniszczenie, naruszenie cokołu lub kopanie wokół niego, miałoby spowodować koniec świata poprzedzony zatopieniem miasta. Stąd zdarzały się oskarżenia archeologów, którzy rok przed powodzią prowadzili prace wykopaliskowe w sąsiedztwie kolumny.

Podczas warsztatów pojawiły się głosy o bliskich relacjach z Odrą, o szacunku do rzeki, o wykorzystywaniu jej darów również w znaczeniu obrzędowym i symbolicznym. Dawniej w Odrze w Wielki Piątek obmywano nogi, topiło się Marzannę, znad brzegów Odry nadal zbiera się wierzbinę do palm wielkanocnych oraz tatarak używany do układania dywanów kwietnych na Boże Ciało – tradycji do dziś kultywowanych.

Oswojona Odra

Odra bywa dla okolicznych mieszkańców przeszkodą komunikacyjną. Na Starej Odrze w Grzegorzowicach jest miejsce przeprawy promem. Dawniej był tam most, ale został zniszczony przez Niemców podczas II Wojny Światowej, pozostały jedynie przyczółki na brzegach. Przeprawę możemy polecić jako jedyną tego typu atrakcję turystyczną w województwie śląskim.

Obecnie Odra jest oswojona, są wały, suchy zbiornik przeciwpowodziowy (polder). Miasto wraca do Odry, rzeka rozwija się, jest coraz czystsza (przynajmniej na tym odcinku), jest obecna w świadomości mieszkańców, którzy coraz częściej spędzają czas nad jej brzegami.

Projekt „ODRArium + SIZE” pod patronatem Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego – O/Śląski w Bytomiu został dofinansowany przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego w ramach programu Kultura ludowa i tradycyjna, którego motywem przewodnim jest szeroko rozumiane dziedzictwo kulturowe związane z Odrą.

Projekt prowadzą: dr Małgorzata Tkacz-Janik i Danuta Cholewa.

(oprac. m)