Jōzef Porwoł: Straszyni secesyjōm je bez synsu. My chcymy ôcalić jynzyk i ślōnsko tożsamość

– Szymon Kamczyk. Panie Jōzefie, tyn wywiad je przikładym, że ślōnsko godka już praktycznie mōmy skodyfikowano. Mōm na myśli to, że mōmy znaki „ō” (kere fōnetycznie je podobne do „ö” w nimieckim) i „ô” (kere fōnetycznie brzmi trocha jak „ło”). Kery godo, to sie zaroz kapnie. Coś jeszcze trzeba?

– Jōzef Porwoł. Kodyfikacyjo zaczła sie już w 2009 roku ôd zapisu cieszyńskigo. Potym zostoł spisany ślabikorz, a dalij my tyż zaczli robota. Podle nowej ksiōnżki Henryka Jaroszewicza „Zasady pisowni języka śląskiego”, ôprōcz tych głosek „ō” i „ô”, idzie tyż rozrōżnić głoska „ã” głōwnie w końcōwce czasownikōw w piyrszej osobie liczby pojedynczej, na przikład w słowach „atakujã”, abo „ôdstawiã”, czy „ônaczã”. Ale to ni ma najważniejsze. Ważne, że sōm my dużo dalij w uznaniu naszego jynzyka za regiōnalny.

– Dobre, ale rozchodzi mi sie ô to, że przitaczany terozki przez przeciwnikōw tej sprawy argumynt, że trza cało kodyfikacyjo godki zônaczyć, to je niyprowda. Bo zaczliście to robić już przeszło 10 lot tymu. W tym roku bydzie 10. diktand, a sōm żech roz szrajbnōł. Miołech 4. miejsce.

– To je dobre miejsce. Jak sie słyszy te nasze głoski, to łatwo idzie to tyż napisać. Nasz diktant ôd poczōntku je robiōny podle tego ślōnskigo ślabikorza.

– Mōm taki miyszane uczucia, co do uznanio ślōnskigo za jynzyk regiōnalny, bo jak ta właściwo wersyjo to bydzie ta katowicko, to niy bydzie to ślōnski, kerym jo godōm dōma i kerym godo mōj bajtel. Trocha niy tak se to wyôbrażołech.

– Godać może kożdy jak chce, ale pisać trza umieć jednakowo. W Polsce czy w Niymcach inakszy godajōm na wschodzie, inakszy na zachodzie. Ale jest jedyn wspōlny jynzyk i wszyscy go umiōm. Ôbecnie w jynzyku polskim posłōgujymy sie zasadami pisownie, kere zostały przijynte dopiyro w 1936 roku.

– Ja, ale w takim razie, czego jeszcze wōm w tej kodyfikacyji brakuje, żeby było na zicher? Wiela roboty żeście wykōnali, a wiela jeszcze trza zrobić?

– Zrobiyli my na pewno dużo, ale do zrobiynio tyż niy zostało mało. Na pewno w ta robota muszōm sie włōnczyć naukowcy, a to ôznaczo, że muszōm iś za tym piniōndze. To sie niyrozerwalnie łōnczy z naukōm regiōnalizmu we szkołach, a to sōm kolejne koszty, a tyż ôpracowani podryncznikōw, spisani tych zasad pisownie, co już zaczōn wspōmniany Henryk Jaroszewicz. Podle mie piyrsze trza nauczyć zasad nauczycieli, żeby ôni mōgli potym uczyć bajtle. Prof. Jolanta Tambor robi dużo dobrego, bo już ôrganizuje studia podyplōmowe do rechtorōw, żeby mōgli uczyć po ślōnsku i ô Ślōnsku. Ale podle mie to je i tak mało. Lepsze było by zbiorowe nauczani rechtorōw, np. historie, żeby niy zapōmnieć tyż ô historii Ślōnska, bo polsko wersyjo je ôcyganiōno. To tyż musi być ôbiektym nauczanio. My już z Alojzym Zimōńczykym coś takigo zaczli, bo robiyli my kursy do rechtorōw.

– Nō właśnie, bo dyć w Rybniku nauka regiōnalizmu we szkołach była szumnie zapowiadano i w sumie realizowano. Dalij je?

– My to zaczli z prezidyntym Kuczerōm i było to kludzōne dobrze przez nasze dziołchy – rechtorki. Ale jak to zaczli robić gorole, to już to niy je takie, jak powinnô. Dużo roboty je z samym sprawdzaniym tego, jak to je uczōne, a jo i Alojz sōm my schorowani, a kożdy tyż to robi społecznie.

– Była tyż tako akcyjo we urzyndach, z tabulkami „Tu godōmy po ślōnsku”. Była, ale potym ucichło.

– Na pewno tako tabulka wisiała na urzyndzie w Radlinie. Był to fajny akt poparcio do naszej godki, ale tak rychtyk nic dodatkowego niy wynikło.

– Pytōm sie tyż ô te szkoły, bo tyż słyszołech argumynt przeciwnikōw jynzyka ślōnskigo, że to je preludium, a potym przidzie prōba uczynio inkszej historie, a dalij prōba zautōnōmizowanio regiōnu, abo nawet secesyje...

– Mojim zdaniym historia Polski je po czynści złożōno ze bojek. Ale tak je na cołkim świecie, bo historia piszōm zwyciynzcy. Sōm doświadczyłech antagōnizmōw na tle tożsamości regiōnalnej, beztōż niy dziwi mie taki straszyni. Ale to niy ô to sie rozchodzi, bo walczymy ô przetrwani naszej godki, kultury i tożsamości. 846 tys. ludzi zadeklarowało narodowość ślōnsko, to je ôgrōmnie dużo. Ale taki straszyni secesyjōm je bezsynsowne i fest przesadzōne.

– W tymacie welowanio we Syjmie, był pan zdziwiōny, że Bolesław Piecha głosowoł za?

– Piecha to je doświadczōny polityk, beztōż wiy, co robi. Niy dziwia sie. Zastanowiōm sie yno, jako by zagłosowoł Grzegorz Matusiak, bo ôn tyż godo po ślōnsku. Na drugim welowaniu go niy było.

– Syjm ustawa przijōn, Synat tyż, teraz wszyscy dziwajōm sie, co zrobi prezidynt Duda. Jak pan przewiduje?

– Downo tymu już polityki PO nōm ôbiecowali, że jynzyk bydzie regiōnalny. Za PiS-u była blokada, a teraz, keby niy było welowanio, dalij by my byli w tym samym miejscu. Ôstatnio napisołech taki apel do prezidynta Dudy: „Prezydencie RP, nie bój się nas – Ślązaków. My nie gryziemy, a po prostu chcemy tego, co nam się zawsze i słusznie należy - wolności ochrony naszej tożsamości i języka. Historia uczy, że Polacy walczyli za naszą i Waszą wolność, także innych narodów, a pan jako Prezydent co zrobi? Jako prezes stowarzyszenia DURŚ, jako Ślązak – czekam.”

– Tyż czekōm. Dziynkuja za tyn wywiad i widzymy sie na Hoymie.

– Ja, dziynkuja tyż i zaproszōm. 10. Diktand Ślōnskij Godki je już 25 moja na Hoymgrubie. Zapisy ôd 15.00. Do nojlepszych bydōm bogate nagrody.