LATA 40. – odbudowa miasta

Administracja

Pierwszym prezydentem Raciborza zostaje Paweł Lelonek. Trafia do naszego miasta 9 maja 1945 roku razem z grupą operacyjną, której przewodzi starosta powiatu raciborskiego Ludwik Koperczak. Grupa ma za zadanie przejąć władzę od wojsk radzieckich i stworzyć zręby lokalnej administracji. Nowy prezydent od początku musi walczy z komendanturą radziecką, która rozkrada miejskie folwarki i szabrownikami, wywożącymi poniemieckie mienie. Za jego kadencji udaje się uruchomić prawie wszystkie zakłady pracy, ruszają kluczowe dla miasta wodociągi, kanalizacja, gazownia, oczyszczalnia, szpital i tartak, a także kluby sportowe, szkoły i dom kultury. Ostatecznie organizacja Zarządu Miejskiego kończy się w styczniu 1946 roku. Powstaje pięć wydziałów: ogólny, finansowy, aprowizacji i handlu, społeczny i techniczny, na czele których stają naczelnicy. Każdy wydział podzielony zaś zostaje na referaty, którymi kierują kierownicy. W urzędzie wojewódzkim prezydent Lelonek walczy o przyznanie miastu kredytu na remont budynków mieszkalnych oraz przydział kartek dla powstańców śląskich i działaczy byłego Związku Polaków w Niemczech. Jako przedwojenny działacz PPS-u jest też przeciwnikiem połączenia go z PPR-em i głośno się na ten temat wypowiada. W listopadzie 1948 roku zostaje wezwany do urzędu wojewódzkiego i stamtąd trafia do więzienia w Katowicach. Umiera w lipcu 1951 roku.

Spółdzielczość

17 lipca 1945 roku, trzynastu aktywnych raciborzan powołuje do życia Spółdzielnię Spożywców. W skład jej rady nadzorczej wchodzi Edward Kapuścik, który zostaje przewodniczącym, Marian Kruszyński, który obejmuje funkcję prezesa zarządu oraz Karol Wdówka i Józef Kubica jako członkowie zarządu. W grupie założycielskiej, oprócz składu zarządu, znajdują się: Jan Affa, Ignacy Fojcik, Jerzy Stecki, Kazimierz Pilarski, Józef Gordoń, Wanda Bogucka, Władysław Blak, Franciszek Cycoń i Jan Bulenda. 13 października spółdzielnia zostaje zarejestrowana w Sądzie Grodzkim w Gliwicach i przyjmuje nazwę Powszechna Spółdzielnia Spożywców w Raciborzu. Na początku jej członkowie odbudowują Racibórz i zajmują się rozdziałem towarów pochodzących z UNRRY, m.in. żywności, ubrań i leków. Do końca 1945 roku udaje się zaadaptować siedem lokali na sklepy i zatrudnić 21 pracowników.

Poczta

Zarządzeniem Dyrekcji Okręgu w Katowicach z 17 maja 1945 roku przybyły do Raciborza Augustyn Polczyk ma zorganizować w mieście Obwodowy Urząd Pocztowo-Telekomunikacyjny. Może liczyć na pomoc Jana Drożdżoła (pocztylion), Jana Mielnika, Juliana Świstaka, Andrzeja Motyki, Mariana Gawrona, Antoniego Żaka, Teodozji Kalarus (kulturalno-oświatowa), Władysława Maliszewskiego (starszy telegrafista) i Franciszka Rudnika (monter). Urząd rozpoczyna działalność 4 czerwca, a 28 lipca uruchomiona zostaje 100-numerowa centrala telefoniczna. Pierwsze połączenie linią napowietrzną z Wodzisławiem zostaje zlikwidowane po kilku dniach dla celów wojskowych. W połowie sierpnia jest już możliwe uzyskanie połączeń kablowych z Koźlem, Katowicami, Opolem, Nysą i Głubczycami. W listopadzie 1948 roku zaczyna działać dalekopis łączący Racibórz z Katowicami.

Przemysł

Fabryka cukierków „Ślązak” już w 1945 roku produkuje 65 ton wyrobów cukierniczych. Asortyment produkcji obejmuje około 60 różnorodnych wyrobów cukierniczych i czekoladowych. W tym samym roku rusza Fabryka Mydła (późniejsze Zakłady Chemii Gospodarczej „Pollena”), a Zakłady Elektrod Węglowych zostają uruchomione ponownie 15 maja 1946 roku i pod koniec tego roku zatrudniają już 600 osób. W 1949 roku w planie 6-letnim rusza budowa Fabryki Kotłów Rafako. Pierwsze produkty: kotły o wymuszonym obiegu wody i zbiorniki opuszczają zakład w 1952 roku.

Kultura

Inicjatorem życia kulturalnego w mieście staje się Powszechna Spółdzielnia Spożywców, a to za sprawą dobrze zorganizowanej świetlicy, w której odbywają się wieczorki towarzyskie i zajęcia zespołu teatralnego pod kierunkiem byłych aktorów: Marcjanny i Anastazego Pomagajbów. Do grupy spółdzielców – aktorów należą: Czesław Miłota, Józef Koczy, Elżbieta Koczy, Helena Potyka, Franciszek Szajowski i Bolesław Wesołowski. W 1948 roku zespół wystawia pierwszą sztukę. „Chata za wsią” J. I. Kraszewskiego cieszy się taką popularnością, że aktorzy grają przedstawienie we wszystkich okolicznych wioskach. W lipcu 1945 r. Związek Zawodowy Kolejarzy uruchamia przy ul. Piaskowej „Klub Robotniczy Kolejarzy”, a miesiąc później powstaje pierwsza księgarnia w Raciborzu, mieszczącą się przy ul. Londzina 1. W 1949 roku rozpoczyna się budowa Raciborskiego Domu Kultury, który zaczyna działać 1 lutego 1952 roku. Na głównej sali RDK-u może zasiąść 800 osób, a obszerna sala kameralna staje się miejscem licznych wystaw, odczytów, spotkań i narad. Mecenat nad działalnością placówki sprawuje wydział kultury i sztuki Urzędu Miejskiego w Raciborzu.

Szkolnictwo

Pierwsze dwie szkoły w mieście (SP nr 1 na Ostrogu i SP nr 2 na Płoni) rozpoczynają działalność już 7 i 15 czerwca 1945 roku. Uczęszcza do nich 441 uczniów, których uczy 12 nauczycieli. We wrześniu tego samego roku działa w mieście siedem szkół, co pozwala na zapewnienie warunków do nauki wszystkim dzieciom w wieku szkolnym. W 1949 roku pracę pedagogiczną z 3792 uczniami prowadzi 94 nauczycieli w dziewięciu szkołach zlokalizowanych w większości na obrzeżach miasta, które najmniej ucierpiały w wyniku działań wojennych. W marcu 1947 roku powstaje Powiatowa Pracownia Szkolna zajmująca się produkcją podstawowych pomocy naukowych.

Zdrowie

Zadanie stworzenia powojennej służby zdrowia otrzymują lekarze, którzy docierają do Raciborza w 1945 roku. Jako pierwszy trafia tu dermatolog Feliks Bratek, który zostaje lekarzem powiatowym. Ma za zadanie nie tylko zwalczać rozprzestrzeniające się ze względu na głód i brud epidemie, ale również tworzyć struktury służby zdrowia. W Rudach, Krowiarkach, Krzanowicach i Kuźni Raciborskiej za jego sprawą powstają izolatoria, do których trafiają chorzy na tyfus plamisty, dur brzuszny i czerwonkę. W tym samym czasie, w ocalałym od zniszczeń wojennych ostatnim pawilonie skrzydła południowego szpitala miejskiego, doktor Józefa Piotrowska zaczyna przyjmować pacjentów, którzy wymagają hospitalizacji. Pomaga jej w tym doktor Walenty Brodziak, który od października 1945 do 1950 roku pełni funkcję dyrektora szpitala. W organizacji służby zdrowia pomagają też Roman Selański, Józef Wójtowicz, Józef Buzek oraz lekarze, pracujący w powiecie przed i w trakcie II wojny światowej, czyli Emil Wyrwoł i Jerzy Jurytko.

Handel

Dzięki ogromnemu zaangażowaniu wszystkich pracowników Spółdzielni Spożywców Społem, w 1947 roku odbudowana zostaje kamienica, w której zaczyna funkcjonować Spółdzielczy Dom Towarowy „Bolko” – pierwszy sklep wielobranżowy w Raciborzu. Na uroczyste otwarcie placówki, 18 grudnia 1948 roku, przyjeżdżają przedstawiciele władz administracyjnych, partyjnych i spółdzielczych. Otwarcia dokonuje prezes „Społem” Związku Gospodarczego Spółdzielni Rzeczpospolitej Polskiej Nitecki w obecności współzałożyciela PSS w Raciborzu Ignacego Fojcika. Przed sklepem gromadzą się tłumy raciborzan, którzy już niebawem na własnej skórze mogą odczuć wprowadzane w całej Polsce hasło: „Nasz klient – nasz pan”. Początkowo jest to jeden obiekt z kilkoma działami, z czasem utworzony zostaje SDH nr 1, którego kierownikiem jest Józef Tytko i SDH nr 2, którym kieruje Emil Majer.