Kalendarium

1108

Wojowie Bolesława Krzywoustego najpierw pokonują w bitwie Morawian, a następnie zajmują gród w Raciborzu. Dowiadujemy się tego z Kroniki Galla Anonima.

1210

Mieszko Laskonogi, wnuk Bolesława Krzywoustego, zajmuje Kraków. Wieńczy to jego wieloletnie starania o powiększenie swego władztwa (księciem raciborskim był od 1172 roku, w 1202 zajął Śląsk Opolski) i sięgnięcie po władzę seniora rodu Piastów.

1217

Książę raciborski Kazimierz wydaje dokument, z którego wynika, że jakiś czas temu w Raciborzu osiedlili się „goście”, którzy rządzą się według prawa flamandzkiego. Osadnicy pochodzili najprawdopodobniej z terenów dzisiejszej Belgii. Swoje siedziby wznieśli na lewym brzegu Odry (dzisiejsze śródmieście).

1241

Książę raciborski Mieszko Otyły pokonuje Mongołów pod Raciborzem. Główne siły Azjatów podążają w kierunku Legnicy. Dochodzi tam do bitwy zakończonej klęską polskiego rycerstwa. Swój udział w przegranej ma książę raciborski, który wydał rozkaz do odwrotu swoich zastępów. Zobaczył to książę Henryk Pobożny i zrozumiał, że klęska jest nieunikniona. Miał wówczas wypowiedzieć słynne „Gorze szą nam stało”. Zdaniem historyka G. Labudy, były to pierwsze słowa zapisane w języku polskim. Zrobić to miał Wincenty z Kielczy – przeor raciborskich dominikanów.

1258

Powstaje kanał zaopatrujący Racibórz w wodę. Sprowadza się ją spod Bieńkowic – z rzeki Psina. Prawdopodobne, że w realizacji śmiałego przedsięwzięcia palce maczali osiedleni wcześniej w mieście Flamandowie, biegli w sztuce inżynierskiej.

1281

Rozpoczęcie budowy zamku przez piastowskiego księcia Przemysława.

1299

Książę Przemysław zleca wójtowi budowę murów miejskich (choć jakieś fortyfikacje miasto musiało posiadać już wcześniej, inaczej nie byłoby w stanie oprzeć się najazdowi Mongołów w 1241 roku). Mury wyznaczyły kształt miasta na kolejnych 600 lat.

1299

Początki samorządu w Raciborzu. Książę Przemysław wprowadza prawo magdeburskie. Likwidacji ulega dożywotni urząd wójta. W jego miejsce książę powołuje na roczną kadencję pięciu „wypróbowanych mężów”, którzy „winni wspierać dobro miasta”.

1313

Księżniczka Eufemia wstępuje do zakonu dominikanek. W przyszłości odda dobra zakonne pod opiekę Stolicy Apostolskiej, co w tamtych czasach gwarantowało ich nienaruszalność. Przez kolejne stulecia uważana jest za opiekunkę miasta. – Zawsze pokorna, niczego dla siebie nie żądała, nigdy siebie nie wywyższała i pomimo swego książęcego rodu uważała się zawsze za najniższą służebnicę Boga – pisały o niej „Nowiny Raciborskie” w 1899 roku.

1315

Straszliwa zaraza sieje śmierć wśród raciborzan. Umiera 3/4 mieszkańców.

1336

Umiera Leszek, ostatni raciborski Piast. Księstwo przechodzi we władanie czeskich Przemyślidów.

1426

Katastrofalny pożar niszczy większość zabudowy. W mieście ostało się 18 domów.

1521

Umiera Walenty Przemyślida. Księstwo Raciborskie na krótko wraca do Piastów, by w 1551 roku przejść pod panowanie Habsburgów.

1574

Na zrębie murów miejskich powstaje baszta, która stoi w tym miejscu do dziś.

1633

W Europie trwa wojna trzydziestoletnia. Zawierucha nie omija Raciborza, który zajmują wojska szwedzkie pod dowództwem gen. Duwala.

1668

Na „katowce” (miejsce kaźni w rejonie dzisiejszej ulicy Mysłowickiej) spalono na stosie 20 osób, które uznano za czarownice.

1683

Mieszczanie raciborscy witają króla polskiego Jana III Sobieskiego, który spieszy z odsieczą oblężonemu przez Turków Wiedniowi.

1727

W podzięce za wygaśnięcie zarazy z 1715 roku na rynku zostaje wzniesiona kolumna maryjna. Budowlę ufundowała Maria Gaszynowa.

1741

Królestwo Pruskie walczy z Habsburgami o panowanie nad Śląskiem. Prusacy zajmują Racibórz. Zrażają do siebie mieszczan, nakładając wysokie kontrybucje oraz znosząc samorząd miejski. Kolejne lata to upadek gospodarczy, z którego Racibórz podnosi się dopiero pod koniec XVIII wieku, wraz z rozwojem tkactwa. W 1787 roku z rzemiosłem tym związanych jest około 800 mieszkańców. W całym Raciborzu mieszka wówczas niewiele ponad 3000 dusz.

1774

Trzęsienie ziemi powala miejską wieżę z punktem obserwacyjnym, czyniąc przy tym znaczne zniszczenia w okolicach rynku. Wieża nie zostaje odbudowana.

1780

Do Raciborza przybywa Józef Doms. Wiąże się z raciborskimi kupcami z rodu Galla. W 1811 roku przejmuje interes teścia i na podwórku jednej z kamienic przy rynku urządza pierwszą w mieście fabrykę (tabaki). To początek rozwoju przemysłu tytoniowego w Raciborzu. O jego znaczeniu dla rozwoju miasta najlepiej świadczy fakt, że z ogółu 15 000 robotników zatrudnionych w raciborskich fabrykach w 1924 roku aż 1/3 pracowała w przemyśle tytoniowym. Zabudowania fabryczne przy ulicy Reymonta to pozostałości fabryk Domsa.

1802

Pierwszy piorunochron w Raciborzu. Wynalazek Benjamina Franklina wzbudza zainteresowanie naczelnika policji Bluhdorna. Zleca montaż piorunochronu na swoim domu przy ul. Nowej.

1803

Dobra wiadomość dla kurierów i listonoszy! Domy w Raciborzu zyskują numerację.

1809

Jan Lorenc Jaschke wydzierżawia budynek dzisiejszego Raciborskiego Centrum Kultury i urządza w nim restaurację. Wstawia tam pierwszy w Raciborzu stół bilardowy. Dla smakoszy złocistego napoju absolutna nowość – piwo butelkowe!

1814

Pomiędzy ulicami Reymonta i Londzina założona zostaje fabryka mydła Sambergera. W 1858 roku kupuje ją Adolf Hoffmann, który rozszerza zakres produkcji o inne artykuły chemiczne. W 1941 roku zakłady Hoffmanna wykupują jeszcze fabrykę chemiczną Didiera przy ul. Stalowej. Po wojnie fabryki przy Reymonta–Londzina oraz Stalowej stają się zakładami Pollena, obecnie Henkel.

1817

W Raciborzu lokuje się Wyższy Sąd Krajowy dla Górnego Śląska. Pierwszym nadprezydentem szacownej instytucji zostaje mianowany baron Karl Friedrich Wilhelm von Falkenhausen. W 1826 roku zostaje oddany do użytku budynek sądu przy ul. Nowej, natomiast w 1892 roku powstaje kolejny gmach sądowy przy ul. Wojska Polskiego (późniejszy zakład poprawczy, dziś ponownie budynek sądowy).

1817

Na placu Zborowym powstaje pierwsza w mieście remiza strażacka. 41 lat później w Raciborzu zostaje założona pierwsza Ochotnicza Straż Pożarna.

1818

Król Pruski Fryderyk Wilhelm III powołuje Królewskie Gimnazjum Ewangelickie w Raciborzu. Powstaje ono w dawnym klasztorze franciszkanów, a od 1824 roku w części dawnego klasztoru dominikanek. W tym miejscu szkoła działa do dziś, obecnie jako technikum ekonomiczne, wchodzące w skład Centrum Kształcenia Zawodowego i Ustawicznego nr 1.

1836

Zakład dla Głuchych w Raciborzu przyjmuje pierwszą czwórkę uczniów. Placówka działa w przytułku przy ul. Solnej, a od 1832 w budynku przy ul. Wojska Polskiego – w kolejnych latach znacznie rozbudowanym, m.in. o gmachy przy ulicach Karola Miarki (1883) oraz Kasprowicza (1912). Wówczas był to największy ośrodek tego typu na świecie. Inicjatorem powołania zakładu dla osób niesłyszących był pochodzący z Wrocławia dr Johann Karl Kuh. Ten sam, który w1835 roku powołał w Raciborzu lożę masońską.

1846

1 stycznia na stację w Raciborzu wjeżdża pierwszy pociąg. Kolej doprowadzono do miasta dzięki zabiegom książąt Feliksa von Lichnowskiego oraz Wiktora von Ratibor, a także burmistrza Teodora Schwarza, rotmistrza Benneckiego oraz profesora Karla Kuha. 1 września 1847 roku z Raciborza można było już dojechać do Wiednia i Krakowa. Bez kolei nie byłby możliwy rozwój przemysłowy Raciborza, co w dobie rewolucyjnych przemian oznaczałoby degradację znaczenia miasta jeszcze w XIX wieku.

1851

Otwarcie Królewskiego Zakładu Karnego przy ul. Eichendorffa. Więzienie, uchodzi wówczas za najnowocześniejsze w Europie.

1852

Franciszek Sobtzick uruchamia przy ul. Nowej cukiernię. Jego ambicje sięgają jednak wysoko. Wkrótce przy ul. Batorego wznosi pierwszą na Śląsku fabrykę czekolady, w której para wodna napędza maszyny. Przy dzisiejszej ul. Czekoladowej buduje mieszkania dla pracowników. W 1910 roku jego następcy zatrudniają w Raciborzu 1261 osób. Interes prosperuje świetnie, ale lata pierwszej wojny światowej nie sprzyjają sprzedaży słodkości, podobnie jak czas powojennego kryzysu. Czekoladowe imperium upada pod koniec lat 20–tych XX wieku.

1857

Zakończenie budowy gazowni w Raciborzu. W 1858 roku w mieszkaniach płoną już pierwsze płomienie gazowe, a w 1873 roku zostaje uruchomione uliczne oświetlenie gazowe.

1858

Herman Reiners otwiera przy ul. Nowej pierwszą w mieście fabrykę cygar. W przyszłości przyjdzie czas na otwarcie jeszcze jednej fabryki przy dzisiejszej ulicy Cygarowej oraz ośmiu filii rozsianych po całym regionie. W 1913 roku przedsiębiorstwo Herman Reiners & Synowie zatrudniać będzie 800 pracowników, a produkcja sięgnie 100 milionów cygar rocznie. Cygarowa potęga załamie się w 1934 roku – ze względu na niekorzystną politykę celną Rzeszy i utratę rynków zbytu.

1878

Od 1 listopada chorzy przyjmowani są do nowoczesnego szpitala przy ulicy Bema. Działający od 1802 roku niewielki szpital przy ulicy Leczniczej zaczyna pełnić funkcję ośrodka dla nieuleczalnie chorych.

1889

Do sprzedaży trafia pierwszy numer „Nowin Raciborskich”. Gazetę zakłada Józef Rostek Od 1891 roku redakcją kieruje Jan Karol Maćkowski, a później Jan Eckert. Początkowo Nowiny ukazują się 2 razy w tygodniu, a od 1892 roku 3 razy w tygodniu. Nakład sięga 6000 egzemplarzy. Wydawania gazety zaniechano w 1920 roku, gdy po plebiscycie Racibórz pozostał w Niemczech.

1895

Na Płoni uruchomione zostają zakłady elektrod węglowych. Nazywają się wówczas „Plania–Werke”.

1908

Powstaje Spółka Budowlana „Strzecha”, w której gmachu aż do wybuchu II wojny światowej skupia się życie polskie Raciborza.

1920

Początek Towarzystwa Zakupu i Sprzedaży z Ograniczoną Odpowiedzialnością „Rolnik”. Przewodniczącym pierwszej rady nadzorczej zostaje Arkadiusz Bożek z Markowic. Towarzystwo nie ogranicza się do operacji handlowych, ale prowadzi również działalność kulturalną (polską).

1942

Ukończono rozpoczętą w 1934 roku budowę kanału Ulga. Koryto kanału zostaje wybrukowane, co zwiększa przepustowość budowli.

1938

W nocy z 9 na 10 listopada płonie synagoga przy ul. Szewskiej. Pożar miejsca modlitw raciborskich żydów wpisuje się w tzw. „noc kryształową”. To właśnie wówczas w całych Niemczech doszło do pogromów Żydów. Zamordowano 91 osób narodowości żydowskiej, spalono 1000 synagog, zniszczono około 7 500 sklepów należących do Żydów. Przyjęta w historiografii nazwa pogromu nawiązuje do ulic niemieckich miast, które zostały zasypane odłamkami szkła oraz kryształów ze zniszczonych żydowskich sklepów i mieszkań. W latach 60–tych przeprowadzono rozbiórkę pozostałości synagogi przy ul. Szewskiej w Raciborzu.

1945

Wojska sowieckie zajmują i podpalają Racibórz, co skutkuje znacznymi zniszczeniami. Rozpoczynają się grabieże i mordy na pozostałej w mieście ludności cywilnej. Po zakończeniu II wojny światowej wiele budynków, które nadawałyby się do odbudowy, zostaje rozebrana. Odzyskane w ten sposób cegły służą do odbudowy Warszawy.

1949

4 kwietnia zostaje wydana decyzja o powstaniu Zakładu Budowy Urządzeń Kotlarsko–Mechanicznych w Raciborzu, późniejsze Rafako. Pierwsze biura projektowe lokuje się w domu myśliwskim, który do dziś pozostaje własnością Rafako. Hale budowane są od podstaw – pierwsze zostają oddane do użytku w 1952 roku.

1954

Otwarcie Studium Nauczycielskiego w Raciborzu (dzisiejsza PWSZ). Organizację studium powierza się Józefowi Gruszce. Na samym początku są tylko dwa kierunki studiów: biologia z geografią oraz wychowanie fizyczne. Rok później dochodzą kolejne – filologia polska oraz wychowanie muzyczne, a w 1957 roku historia.

1960

Powstaje Towarzystwo Miłośników Ziemi Raciborskiej. Początkowo działalność prowadzona jest w dwóch komisjach – naukowej oraz imprezowo–propagandowej. Towarzystwo organizuje sesje popularnonaukowe, wydaje publikacje, powołuje Komisję Odbudowy Zamku.

1979

Otwarcie ulicy Długiej po przebudowie. Aby przywrócić jej handlowy charakter, zamknięta jest dla ruchu kołowego, a mieszkania na parterach zamienione na sklepy. W północnej części utworzone są podwyższenie i trakt pieszy.

1990

Jan Kuliga zostaje pierwszym prezydentem Raciborza po upadku komunizmu.

1992

31 stycznia ukazuje się pierwszy numer „Nowin Raciborskich”.

1993

Racibórz ma 64 875 mieszkańców. Choć trzeba pamiętać, że w latach 70–tych do miasta włączono Markowice i Miedonię (1974 r.), a później jeszcze Brzezie, Ocice Górne oraz Sudół (1977 r.). Dla porównania – w 1933 roku Racibórz zamieszkiwało 51 680 osób, a w 1939 roku miasto liczyło 49 724 mieszkańców.

1997

Powódź Tysiąclecia. Znaczna część Raciborza zostaje zalana, w tym zakłady przemysłowe ZEW oraz Rafako. Odra w Miedoni osiąga nienotowany nigdy wcześniej stan 1046 cm.

1999

20 października przy ul. Opawskiej zostaje otwarty Minimal. Około godz. 14.00 ktoś powiadamia sekretarkę prezydenta miasta, że w supermarkecie jest bomba. Ewakuacja klientów trwa około 20 minut. Wkrótce okazuje się, że żadnej bomby nie było. Po Minimalu w mieście budowane są kolejne supermarkety, które na zawsze zmieniają handlowe oblicze Raciborza.

2008

Miasto świętuje 900–lecie, co ma związek z pierwszą historyczną wzmianką o Raciborzu (patrz: początek niniejszego kalendarium).

2017

Racibórz obchodzi jubileusz 800–lecia praw miejskich.

---

Kalendarium opracowane na podstawie:

• Racibórz. Zarys rozwoju miasta, praca zbiorowa pod red. Jana Kantyki, Katowice 1981,

• Norbert Mika, Grzegorz Wawoczny, Książęta opolsko–raciborscy, Racibórz 2000,

• Paweł Newerla, Opowieści o dawnym Raciborzu, Racibórz 1996,

• Paweł Newerla, Dzieje Raciborza i jego dzielnic, Racibórz 2008,

• Grzegorz Wawoczny, Kataklizmy w dziejach Raciborszczyzny, Racibórz 1998.