Biblioteczka ekologa i przyrodnika

Augustyn Holeksa, Antoni Kuśka i Elżbieta Oczkowicz „Ścieżki po parku przypałacowym w Rudach Wielkich”, Wyd. Dyrekcja Parku Krajobrazowego „Cysterskie Kompozycje Krajobrazowe Rud Wielkich” w ramach serii „Ścieżki dydaktyczne po Parku Krajobrazowym „Cysterskie Kompozycje Krajobrazowe Rud Wielkich”” z okazji Europejskiego Roku Ochrony Przyrody, Rudy 1995, str. 94.
 
Park Krajobrazy w Rudach, który nie ma już dziś samodzielności i stał się częścią Zespołu Parków Krajobrazowych Województwa Śląskiego z siedzibą w Dąbrowie Górniczej, prowadził niegdyś bardzo ożywioną działalność wydawniczą. Problematyka okazów fauny i flory rudzkiego Parku bardzo profesjonalnie była poruszania w ramach zeszytów historyczno-przyrodniczych „Scripta Rudensia”. Publikacja A. Holeksy, A. Kuśki i E. Oczkowicz miała w zamierzeniu rozpocząć kolejną serię, tym razem poświęconą ścieżkom dydaktycznym, które w Rudach i okolicach są przeciekawe. Szkoda, że dziś po planach tych, jak i zeszytach „Scripta Rudensia” pozostało wspomnienie. W małej księgarence „Na szlaku” tuż naprzeciwko plebanii można omawianą tu książeczkę kupić.
 
Park przypałacowy w Rudach, który powstał w połowie XIX w. z inicjatywy książąt raciborskich z rodu Hohenlohe-Schillingsfürst mających w pocysterskim klasztorze swoją siedzibę, jest dziś wpisany do rejestru zabytków. Na Górnym Śląsku błyszczał rozwiniętymi okazami drzew egzotycznych, walorami estetycznymi założenia, jesienną kolorystyką i malowniczymi grupami rododendronów. Przez założenia przepływa rzeka Ruda dodając uroku temu miejscu. Znaleźć tu można około 20 egzemplarzy pojedynczych drzew stanowiących pomniki przyrody, 70 gatunków drzew i krzewów egzotycznych (m.in.: modrzewnik chiński, cyprysik groszkowy, świerk serbski, sosnę limbę, sosnę wejmutkę, choinę kanadyjską, klon srebrzysty, magnolia drzewiasta, platan klonolistny, dąb błotny, rożaneczniki fioletowe i dąb czerwony) oraz 46 gatunków drzew i krzewów rodzimych (m.in.: dąb szypułkowy, buk pospolity, jesion wyniosły czy klon jawor). Około 30 okazów liczy sobie ponad 150 lat.
 
Całe założenie tworzą grupy drzew (tzw. skupiny), zespoły łąkowe i wnętrz parkowych (trawniki, kameralny ogród dendrologiczny, cienisty ogrodowy labirynt i labirynt leśny). W układzie przestrzennym widocznych jest pięć osi rozchodzących się gwaździście. Wokół zespołu klasztorno-pałacowego wije się pięć kilometrów tras spacerowych. W centrum parku znajdują się dwa stawy: Szwajcarski na wschód od kościoła i Zamkowy (czasami nazywany Peickera) na północ od pałacu opackiego. Szczególną atrakcją jest tzw. wyspa zapachów, czyli zespół azalii pontyjskich. Jest to półwysep Stawu Szwajcarskiego. Rosnące na półwyspie azalie pontyjskie zwane są również różanecznikami. Są to szeroko rozgałęzione krzewy o wysokości od 2 do 3 metrów. Krzew kwitnie w maju przed rozwojem liści. Jesienią przybiera barwę purpurową lub pomarańczową. Podczas kwitnienia w okolicy unosi się intensywna woń mogąca powodować senność i zawroty głowy. Wszystkie części tej rośliny mają właściwości trujące.
 
Miłośnicy entomologii odnajdą tu wiele gatunków owadów. Podróż do Rud dla nich będzie szczególna, bo tu działał wybitny śląski ludoznawca, na co dzień książęcy lekarz Juliusz Roger, z zamiłowania entomolog. Odkrył on i opisał około 400 gatunków nie znanych dotąd chrząszczy. W 1856 r. wyniki swych badań zebrał i opublikował w jednej pracy naukowej. Rok później wydał pozycję pt. „Co nieco o mrówkach”, później „O użytkowaniu skrzydeł chrząszczy”. Współpracował z prof. Gustawem Kaatzem, założycielem Związku Entomologów i Muzeum Entomologicznego w Berlinie. Do końca II wojny światowej w Muzeum tym znajdował się bogaty zbiór chrząszczy zebrany przez Rogera. Wydał również kilka broszurek z tej dziedziny, jak np. „Coleoptera” („Spis dotychczas w Górnym Śląsku odnalezionych chrząszczy”). Od około 1860 r. zaczął zbierać również rzadkie na Śląsku ptaki.
 
Książeczka „Ścieżki po parku przypałacowym w Rudach Wielkich”, to znakomity przewodnik po świecie przyrody tego miejsca. Autorzy proponują trzy trasy: „Obrazy malowane drzewami” - przypałacowe założenia ogrodowe; „Owady parku i ich myśliwi” oraz „Cztery pory roku w parku w Rudach - jesień”. Szkolne wycieczki powinny mieć pozycję ze sobą.

(mat)