Chrońmy rośliny, nie zabijając pszczół

– Ochrona zapylaczy to nie tylko obowiązek prawny, ale również gwarancja uzyskania wysokiego i dobrej jakości plonu – przekonywała rolników.

W Polsce ok. 60 gatunków roślin uprawnych korzysta z pomocy owadów zapylających. Wśród nich jest grupa roślin, dla których obecność zapylaczy jest bardzo pomocna, chociaż w pewnym stopniu są one samopylne, jak np. rzepak, rzepik, proso, gorczyca, mak, len, łubin żółty, wyka ozima, groch siewny, peluszka, seradela czy soja. Drugą grupę stanowią rośliny, których plon jest uzależniony wyłącznie lub prawie wyłącznie od owadów, jak np. gryka, słonecznik, lucerna, esparceta, owoce jagodowe (truskawki, maliny, porzeczki, agrest), warzywa, kapusta na nasiona. Spośród roślin ogrodniczych ok. 140 gatunków, w tym 15 gatunków drzew owocowych i krzewów, ok. 60 gatunków warzyw i ponad 60 gatunków uprawnych roślin leczniczych jest owadopylna. Ponadto zapylenia wymagają rośliny ozdobne: 50 gatunków drzew, 90 gatunków krzewów i ponad 120 gatunków roślin ozdobnych.

Środki chemiczne szkodzą pszczołom

Środki ochrony roślin charakteryzują się toksycznością żołądkową, kontaktową oraz fumigacyjną dla pszczół. Zatrucia pokarmowe występujące u pszczół, gdy pobiorą skażony pyłek, nektar, spadź czy wodę są szczególnie niebezpieczne w okresie suszy oraz gdy pszczoły przynoszą skażony pokarm do ula. Przyczynia się to do zatrucia całej rodziny, jak również miodu. Toksyczność kontaktowa jest najpowszechniejszą przyczyną zatruć pszczół w warunkach polowych. Natomiast toksyczność fumigacyjna, a więc zatrucia poprzez układ oddechowy są najrzadsze. Przeważnie poszczególne środki wykazują jednocześnie więcej niż jeden rodzaj toksyczności.

Główną przyczyną zatruć pszczół w Polsce są błędy wykonawców zabiegów, wśród których do najpoważniejszych należą: nieprzestrzeganie zapisów etykiety – instrukcji stosowania, nieprawidłowy dobór środków ochrony roślin i dawek, nieprawidłowy dobór terminu zabiegu chemicznej ochrony, nieprawidłowa technika zabiegu, stosowanie niedozwolonych na danej uprawie środków ochrony roślin, brak przygotowania wykonawców zabiegów, stosowanie niezalecanych mieszanin środków ochrony roślin.

Zapobieganie zatruciom pszczół

W celu uniknięcia zatrucia pszczół należy:

• zabiegi wykonywać tylko w przypadkach przekroczenia przez organizmy szkodliwe progów ekonomicznej szkodliwości i o ile to możliwe ograniczać zabiegi do pasów brzeżnych lub miejsc wystąpienia organizmów szkodliwych;

• zabiegi opryskiwania należy wykonywać sprzętem sprawnym technicznie z aktualnym świadectwem przeglądu technicznego oraz z zastosowaniem dysz zalecanych przy stosowaniu danego środka;

• bezwzględnie przestrzegać zapisy zawarte w etykiecie środka ochrony roślin;

• tam, gdzie są dostępne wyniki badań naukowych stosować dawki obniżone oraz dawki dzielone w celu ograniczenia chemizacji rolnictwa;

• do wykonania zabiegów w miejscach, gdzie pszczoły mogą mieć pożytek dobierać środki selektywne, nietoksyczne dla pszczół lub o krótkim okresie prewencji;

• zabiegi należy wykonywać wieczorem, po zakończeniu oblotu uprawy przez pszczoły;

• wiele kwitnących gatunków chwastów już od wczesnej wiosny, np. gwiazdnica pospolita, stanowią pożytek dla pszczół i wykonywane w takiej sytuacji zabiegi muszą być traktowane tak, jak zabiegi w czasie kwitnienia uprawy;

• nie opryskiwać roślin pokrytych spadzią;

• środkami bardzo toksycznymi i toksycznymi dla pszczół nie wykonywać zabiegów na uprawach, których kwitnienie może mieć miejsce przed zakończeniem okresu prewencji;

• zapobiegać znoszeniu cieczy użytkowej, szczególnie na sąsiednie kwitnące uprawy, a także miejsca gdzie zapylacze mogą mieć pożytek, nie wykonywać zabiegów przy zbyt silnym wietrze.

Istotne jest aby informować pszczelarzy o wykonywanych zabiegach ochrony roślin, a także nie zanieczyszczać wód, takich jak: rowy melioracyjne czy zbiorniki śródpolne środkami ochrony roślin, ponieważ mogą one stanowić źródło wody dla zapylaczy.

Za kontrolę nad prawidłowym stosowaniem środków ochrony roślin odpowiada Państwowa Inspekcja Ochrony Roślin i Nasiennictwa. Na stronie internetowej Polskiego Związku Pszczelarskiego (www.zwiazek-pszczelarski.pl) zamieszczone są informacje o Kodeksie Dobrej Praktyki Produkcyjnej w Pszczelarstwie, a także o postępowaniu w przypadku podejrzenia zatrucia. Można też pobrać wzory protokołów, zgodnie z którymi należy zgromadzić materiał dowodowy.

Wspierajmy pszczoły i inne owady zapylające

Ważnym aspektem jest tworzenie korzystnych warunków dla bytowania, rozmnażania i gniazdowania dziko żyjących pszczół. Podstawowym działaniem jest tworzenie w obrębie gospodarstwa tzw. użytków ekologicznych (m.in. miedz, nieużytków, zadrzewień śródpolnych czy pasy zadrzewień, kęp krzewów, roślinności niskiej oraz zbiorników wodne pośród dziko rosnącej roślinności). Zaleca się, aby powierzchnia użytków ekologicznych wynosiła od 5% do 7% całkowitej powierzchni gospodarstwa. Stosowanie środków ochrony roślin w sposób stwarzający zagrożenie dla zdrowia ludzi, zwierząt lub dla środowiska podlega karze grzywny.