Farbowani Niemcy

Bulwersująca sprawa wyszła na jaw po tym, jak oszustwa wykryła podczas wewnętrznej kontroli obecna kierowniczka Archiwum Państwowego w Katowicach - Oddział w Raciborzu. Powiadomiła o tym swoich przełożonych a ci prokuratora. Wszczęto postępowanie karne, które miało wyjaśnić wszystkie kulisy. Archiwa państwowe to instytucje najwyższego zaufania społecznego. Afery o takiej skali należą do wyjątkowych.

 

Badano zaświadczenia o przynależności do narodowości niemieckiej, wydawane na podstawie list sporządzanych przez władze polskie w latach 1945-50. Okazało się, że treść blisko trzystu dokumentów nie odpowiada prawdzie. W 89 przypadkach akta, na podstawie których je wydano nie istniały. W kolejnych 197 podawano daty urodzenia, choć nie było ich na urzędowych listach. W dziesięciu przypadkach podano inną narodowość niż wynikało to ze spisu.

 

Zaświadczenia te otrzymywali głównie mieszkańcy powiatów rybnickiego i wodzisławskiego. Były im potrzebne do uzyskania paszportów niemieckich, dzięki którym mogli podjąć legalną pracę na Zachodzie. Większość z nich je otrzymała a więc stała się Niemcami, choć tak naprawdę nigdy nie przynależeli do tej narodowości. Ich przesłuchania nie przyczyniły się do wyjaśnienia sprawy. Składali wnioski i otrzymywali pożądany dokument. Nie mówili nic więcej.

 

W siedmiu przypadkach stwierdzono, że w dokumentach archiwalnych dokonano uzupełnień pierwotnej treści. Na jednej karcie znajdował się pochodzący bezsprzecznie z późniejszych lat dopisek wykonany długopisem. Potwierdził to podczas badań biegły w dziedzinie kryminalistyki. Nie udało się jednak ustalić, kto dokonał fałszerstwa. Próbki pis-ma byłej kierowniczki oraz innych pracowników wykluczyły ich z kręgu podejrzanych. Ten wątek, jak powiedział nam prokurator Janusz Smaga, nadal jest otwarty. Jak się dowiedzieliśmy, nie porównywano jednak pisma byłego męża zmarłej, do dziś pracownika archiwum.

 

Postępowanie w sprawie wydawania zaświadczeń poświadczających nieprawdę należało umorzyć, bo była kierowniczka, która jako jedyna była uprawniona do ich wydawania, zmarła. Nie ustalono motywów, którymi się kierowała. Nic nie dały przesłuchania byłych i obecnych pracowników archiwum, w tym jej męża. Mężczyzna zeznał, że był z żoną w separacji. Inni pracownicy tłumaczyli, że tylko kierowniczka zajmowała się wydawaniem zaświadczeń. Raz chwaliła się ponoć, że jakiś ksiądz dał jej walkmana za wydanie takiego dokumentu.

 

Problem w tym, że nie ma żadnych dowodów, które wskazywałyby, że zmarła kobieta dopuszczała się fał-szerstw. Podpisywała zaświadczenia ale nie wiadomo, czy sama dokonywała kwerend. Mogła więc na przykład podpisać się na druku przygotowanym przez innego pracownika, działając w przekonaniu, iż treść odpowiada prawdzie. Co ciekawe, jak dowiedzieliśmy się w archiwum, fałszywego dokumentu nie otrzymał żaden ksiądz, przez co informacja przesłuchiwanej pracowniczki o walkmanie jest prawdopodobnie tylko wymysłem. I jeszcze jeden niewyjaśniony wątek. Już po śmierci kierowniczki zaginął jeden dokument, na podstawie którego wydano trefne zaświadczenie. Najprawdopodobniej znajdował się tam dopisek pozwalający - po charakterze pisma - zidentyfikować sprawcę.

 

Grzegorz Wawoczny